Η κλιμάκωση της έντασης στις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας και κατ’ επέκταση ΝΑΤΟ και Τουρκίας δεν σχετίζεται μονοδιάστατα με την προμήθεια ταυτόχρονα συστοιχιών S-400 και μαχητικών F-35. Η Άγκυρα υπό την ηγεσία του Ερντογάν θέλησε να επεκτείνει την γνωστή ως «επιτήδεια ουδετερότητα» σε ένα πιο αναβαθμισμένο πεδίο, αυτό της περιφερειακής ηγεμονικής δύναμης σε στεριά και θάλασσα. Στο τρίγωνο δηλαδή μεταξύ Ευρώπης-Ασίας-Αφρικής επί ηπειρωτικών εδαφών και στα θαλάσσια μέτωπα Εύξεινος Πόντος, Δαρδανέλια, Αιγαίο, Ανατολική Μεσόγειος, Σουέζ, Ερυθρά Θάλασσα.
Για να συμβεί κάτι τέτοιο ο Ερντογάν και η ηγετική του ομάδα, λαμβάνουν υπόψη δύο διαφορετικές παραμέτρους:
Πρώτον, την καταστροφή των κρατών της Μεσοποταμίας (Ιράκ, Συρία).
Δεύτερον, την περιφερειακή συγκρότηση μιας «μεσογειακής συμμαχίας» μεταξύ Ισραήλ, Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου και Ιορδανίας με προεκτάσεις στον Λίβανο, στην Σαουδική Αραβία, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στην Λιβύη (εφόσον ευδοκιμήσουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του στρατηγού Χάφταρ από την Βεγγάζη προς την Τρίπολη), στην Ιταλία και στη Βαλκανική επί ευρωπαϊκού εδάφους.
Ο Ερντογάν πατάει σε δύο διαφορετικές πρωτεύουσες συμμαχίες. Η πρώτη είναι η παραδοσιακή συμμαχία της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και με το ΝΑΤΟ. Η δεύτερη είναι με την Ρωσία. Σε ένα δευτερεύον επίπεδο επεδίωξε αφενός μια ειδική σχέση με την (υπό γερμανική ηγεμονία) Ευρώπη με έμφαση στον εμπορικό τομέα, αφετέρου μια προνομιακή σχέση με την Κίνα. Γι’ αυτήν την τελευταία ο «άσσος» της Άγκυρας είναι ότι επιτρέπει το πέρασμα του «Δράκου» από την ενδοχώρα της Ασίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και στη Μεσόγειο.
Η υπεροψία του Ερντογάν -ειδικά μετά το 2016- πηγάζει από την εκτίμηση ότι τόσο η Ουάσιγκτον όσο και η Μόσχα θα δεχθούν τα όρια και το πλαίσιο που η Άγκυρα βάζει στο τρίγωνο της μεταξύ τους σχέσης. Ελπίζει ότι τελική κατάληξη θα είναι η διπλή αποδοχή (και από Δύση και από Ρωσία) της τουρκικής ηγεμονίας σε μια τεράστιας σημασίας γεωπολιτική ζώνη.
Η «τριπλή Αντάντ» της Μέσης Ανατολής
Ταυτόχρονα, η στρατηγική Ερντογάν επιδιώκει να καταστήσει δορυφόρους της Τουρκίας το Ισραήλ -που διατηρεί μια πλεονεκτική σχέση τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με την Ρωσία- την Ελλάδα, την Κύπρο, την Βαλκανική (επαναφορά στην θεώρηση πραγμάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), την Αίγυπτο (με μοχλό τους «Αδελφούς Μουσουλμάνους»), την Παλαιστίνη, τους αραβικούς πληθυσμούς και το Ισλάμ της Αφρικής (με αιχμή το Σουδάν και την πρόσβαση στη θάλασσα του Άντεν).
Εξάλλου, από το 2017, στη βάση της σύγκρουσης μεταξύ Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας, επιταχύνθηκαν πρωτοβουλίες σε διπλωματικό, στρατιωτικό και ενεργειακό επίπεδο που έφεραν σε συμμαχικό σχήμα («Τριπλή Αντάντ» της Μέσης Ανατολής την χαρακτηρίζουν Ρώσοι αναλυτές) την Τουρκία, το Ιράν και το Κατάρ. Η συμμαχία αυτή, που προσβλέπει σε ενισχυμένη επιρροή την επόμενη ημέρα στην Συρία και στο Ιράκ, εμπεδώνει μια ειδική σχέση με την Μόσχα μέσω των στρατιωτικών εξοπλισμών, αλλά και την Κίνα μέσω του «Δρόμου του μεταξιού».
Οι εξελίξεις στο πεδίο αυτό επιταχύνθηκαν με την υπογραφή συμφωνιών από το Νοέμβριο 2018 για την μεταφορά προϊόντων, με τη συμφωνία μεταξύ των τριών υπουργών Εξωτερικών τον Δεκέμβριο του 2018 στο περιθώριο του 18ου Forum στη Ντόχα και με την επίσκεψη Άσαντ στην Τεχεράνη τον Φεβρουάριο 2019. Επίσης, αποφασίσθηκαν για πρώτη φορά και εκτελέσθηκαν κοινές στρατιωτικές επιχειρήσεις ειδικών δυνάμεων Τουρκίας και Ιράν σε βάρος των Κούρδων του YPG (18-23 Μαρτίου).
Με ορίζοντα την επόμενη δεκαετία
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι κεντρικοί στόχοι του μετώπου Τουρκίας-Ιράν-Κατάρ είναι πέραν των Κούρδων, η αποσταθεροποίηση της Σαουδικής Αραβίας και του θρόνου των Αλ Σαούντ, καθώς και η αύξηση της επιρροής στην Ιορδανία και στον Λίβανο. Επίσης, η δημιουργία δικτύων, αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου από το Ιράν προς μεσογειακά λιμάνια (τέτοιο είναι το υπό ρωσικό στρατιωτικό έλεγχο λιμάνι της Λαττάκειας στη Συρία), η σιδηροδρομική γραμμή που θα συνδέει την Κίνα με το Ιράν και την Τουρκία, καθώς και τα δίκτυα ηλεκτρισμού και οπτικών ινών.
Με ορίζοντα την επόμενη δεκαετία και πυκνό χρόνο εξελίξεων την επόμενη πενταετία θα δοκιμασθούν οι στρατηγικές του διδύμου Ελλάδα-Κύπρος και φυσικά της Τουρκίας στις συμμαχίες που εμπεδώνουν. Αυτές θα πηγάζουν από έναν αναθεωρητισμό που σχετίζεται όχι μόνον με τις εθνικές ή αυτοκρατορικές παραδοχές και διεκδικήσεις, αλλά και με τα δεδομένα και τους συσχετισμούς που δημιουργούν οι εξελίξεις μετά την κατάρρευση του κύκλου της παγκοσμιοποίησης.
Την τελευταία δεκαετία, με την «μεσογειακή συμμαχία» και την θεαματική αναβάθμιση της συνεργασίας με τις ΗΠΑ, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι σαφώς πιο σταθεροποιημένες ως προς την ασφάλεια και τις δυνατότητές τους. Από την άλλη, η Άγκυρα, μέσα από τις δικές της επιλογές ισχύος, κινδυνεύει να καταστεί «πολύ μεγάλη για να μείνει ενιαία». Κι αυτό όχι μόνο για τις ΗΠΑ και τις ισχυρές χώρες του ΝΑΤΟ, αλλά και για τους νέους της συμμάχους, τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα. Αυτές οι χώρες ενδεχομένως θα δουν γεωπολιτικές ευκαιρίες σε ένα νέο «Ανατολικό Ζήτημα», στο ενδεχόμενο διάσπασης της τουρκικής επικράτειας σε «Βυζάντιο», Ανατολία και Κουρδιστάν.
Πηγή: Μένιος Τασιόπουλος slpress.gr
