Είναι φυσιολογικό στην Ελλάδα να εστιάζουμε στις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά… με ολίγη και από την ανανεωμένη παρέμβαση των ΗΠΑ στην περιοχή μας. Αυτό δεν αφορά μόνο στην ελληνική ασφάλεια, αλλά και στην προοπτική αξιοποίησης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, οι εξελίξεις δείχνουν ότι υφίσταται πλήθος ζυμώσεων που σχετίζονται με ενδεχόμενη μελλοντική διευθέτηση, η οποία θα επιτρέψει την αξιοποίηση.
Γράφει ο ΖΑΧΑΡΙΑΣ Β. ΜΙΧΑΣ*
Η ενδεχόμενη διευθέτηση είναι που ωθεί την Τουρκία να πλασαριστεί στο ενεργειακό γήπεδο διά του στρατιωτικού καταναγκασμού της Ελλάδας. Οι ζυμώσεις αφορούν το σύνολο της περιοχής που εκτείνονται μέχρι τους παραδοσιακούς προμηθευτές υδρογονανθράκων, τις μοναρχίες του Κόλπου. Στην εικόνα υπεισέρχονται οι παρασκηνιακές συνομιλίες μεταξύ της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας και του σιιτικού Ιράν, καθώς και οι προσπάθειες εξομάλυνσης των σχέσεων του Κατάρ με τα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου.
Η Τουρκία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται νευρικότητα και να την εκφράζει. Οι παραδοσιακοί προμηθευτές υδρογονανθράκων του Κόλπου έχουν πικρή ιστορική πείρα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και διαβλέπουν τάσεις αναβίωσης της ηγεμονικής πίεσης μέσα από την μεγαλοϊδεατική πολιτική του Ερντογάν. Σ’ αυτή τη συγκυρία, όμως, πέραν της όποιας στρατιωτικής ισχύος διαθέτουν, που είναι αξιοσημείωτη, αποτελούν οικονομικές “υπερδυνάμεις”.
Η Τουρκία, διά της υποστήριξης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και σε συνεργασία με το Κατάρ που είναι ο χρηματοδότης της, επιχείρησε ανεπιτυχώς να ανατρέψει μη φιλικά καθεστώτα, κυρίως στη Μεσόγειο, ώστε να αποκτήσει ισχυρό περιεχόμενο η απειλή που εκτοξεύει προς κάθε πλευρά: «Δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα χωρίς τη δική μας συναίνεση, δεν μπορείτε να μας παρακάμψετε».
Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν το επιδιώκει. Το πρόβλημα είναι ο γελοίος τουρκικός ισχυρισμός ότι “αδικείται από τη γεωγραφία“, ζητώντας αλλαγές στο διεθνές δίκαιο κατά τρόπον που θα κατανείμει στην Τουρκία θαλάσσιες περιοχές που δεν της ανήκουν, άρα και του όποιου υποθαλάσσιου πλούτου υπάρχει σε αυτές! Κατά συνέπεια, το βασικό ζητούμενο είναι ο έλεγχος του τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού.
Αυτό περνά μέσα από τη συμφωνία επί των βασικών παραμέτρων μιας διευθέτησης, ανάμεσα στις χώρες που έχουν κυριαρχικά δικαιώματα και συμφέροντα στην περιοχή. Για παράδειγμα, το Κατάρ δεν είναι σημαντικό μόνο επειδή είναι σύμμαχος της Τουρκίας, αλλά και ως εταίρος του αμερικανικού ενεργειακού κολοσσού ExxonMobil που έχει δικαιώματα σε “οικόπεδα” εντός της κυπριακής ΑΟΖ. [iEpikaira: Αλλά και στο Ν. Κρητικό Πέλαγος ΕΔΩ!]
Εφαρμόζοντας το δόγμα “δεν μπορεί να προχωρήσει τίποτα χωρίς τη δική μας συναίνεση”, η Τουρκία επιχειρεί να αποσπάσει πολλά περισσότερα από όσα της κατοχυρώνει το διεθνές δίκαιο. Εξ ου και η ανάγκη που αισθάνονται η ΕΕ και οι ΗΠΑ να υπενθυμίζουν στα κοινά ανακοινωθέντα των συνόδων κορυφής, αλλά και στις κατά καιρούς ανακοινώσεις των υπουργείων Εξωτερικών, την ανάγκη τήρησης του διεθνούς δικαίου.
Θα μπορούσε αυτό να ερμηνευθεί ως έμμεση προειδοποίηση προς την Τουρκία, ότι το διεθνές δίκαιο δεν θα αλλάξει με τρόπο που να την βολεύει. Αυτό βέβαια δεν ισχύει σε περίπτωση που μια διαπραγματευτική διαδικασία καταλήξει με τον οποιονδήποτε τρόπο σε συμφωνία π.χ. μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Εάν τα δυο μέρη την αποδέχονται, τότε το διεθνές δίκαιο υποχωρεί…
Οι ελληνικές κινήσεις στη “σκακιέρα”
Σ’ αυτό το σημείο αποκτούν μεγάλη σημασία οι κινήσεις της ελληνικής διπλωματίας. Παραδοσιακά, σχεδόν ταυτίζονται με την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Ωστόσο, αυτή τη φορά, ορθότατα, η Ελλάδα έχει τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι αναπτυσσόμενες σχέσεις με το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Για να αντιμετωπίσει ακυρωτικά το τουρκολιβυκό μνημόνιο, η ελληνική πλευρά προχώρησε σε μερική οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο, “θυσιάζοντας” μέρος της επήρειας σε ΑΟΖ της Κρήτης. Κατέδειξε έτσι ότι είναι διατεθειμένη να προβεί σε συμβιβασμούς για να διευκολύνει τη χάραξη των θαλασσίων συνόρων στη Μεσόγειο.
Παρά ταύτα, η ελληνική χειρονομία απέχει παρασάγγας από την τουρκική θέση ότι τα νησιά δεν δικαιούνται ΑΟΖ. Η συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου και οι εξαιρετικές διμερείς σχέσεις θα συνεχίσουν να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο και ορθώς η Αθήνα επένδυσε σ’ αυτές.
Οι νέες παράμετροι της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, δίνουν ένα περιθώριο ευελιξίας και αποφυγής της μονοδιάστατης πρόσδεσης στις επιλογές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το οποίο δεν έχει ακόμα κατορθώσει να εκπονήσει συνεκτική πολιτική για την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς τελεί ακόμα δέσμιο του δόγματος περί “αναντικατάστατης Τουρκίας”.
Η Ελλάδα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιδράσει σε περίπτωση που αυτή η αμερικανική εμμονή απειλήσει τα εθνικά συμφέροντα. Στην ίδια εικόνα θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί ο ρόλος της Γαλλίας. Οι ελληνογαλλικές σχέσεις πρέπει να διαφυλαχθούν, διότι το Παρίσι μετά βεβαιότητας θα είναι παρόν στην όποια διευθέτηση.
Η εμπλοκή της TOTAL στην αξιοποίηση υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ και σε περιοχές ελλαδικής θαλάσσιας δικαιοδοσίας είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Η Γαλλία έχει ενεργειακά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, τα οποία υπερασπίζει από τις αρχές του 20ου αιώνα.
Σύμφωνα με ειδικούς επιστήμονες, τα δυο ελλαδικά θαλάσσια “οικόπεδα” όπου εμπλέκονται οι Γάλλοι (σε συνεργασία με την ExxonMobil) έχουν έκταση όσο η μισή Ελλάδα και άλλα έξι “οικόπεδα” στην κυπριακή ΑΟΖ είναι παραπλήσιου μεγέθους. Σ’ αυτά να προστεθούν άλλα δυο στην ΑΟΖ του Λιβάνου. Ωστόσο, τα προβλήματα στις σχέσεις Γαλλίας-Ισραήλ ρίχνουν τη σκιά τους στην περιοχή, ανοίγοντας όμως πεδίο δραστηριοποίησης της ελληνικής διπλωματίας.
Η πρόσκληση Σίσι στον Εμίρη του Κατάρ…
Στην ειδησεογραφία των τελευταίων ωρών, εντύπωση προκαλεί η αναφορά της τουρκικής Γενί Σαφάκ στην πρόσκληση του Αιγύπτιου προέδρου Σίσι προς τον Εμίρη του Κατάρ Θάνι, αλλά και στο αίτημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας για την αναστολή της εκτέλεσης 12 καταδικασμένων σε θάνατο μελών της.
Οι σχέσεις Αιγύπτου-Κατάρ ήταν τα τελευταία χρόνια ψυχροπολεμικές. Το Κατάρ υποστήριζε με κάθε τρόπο, κυρίως οικονομικό, την κυβέρνηση Μόρσι (Μουσουλμανική Αδελφότητα), η οποία ανατράπηκε από την παρέμβαση των ενόπλων δυνάμεων. Το δορυφορικό δίκτυο Αλ Τζαζίρα (Κατάρ) εκδιώχθηκε από την Αίγυπτο και δημοσιογράφοι του βρέθηκαν στη φυλακή.
Η απελευθέρωση του δημοσιογράφου Μαχμούντ Χουσέιν στις αρχές Φεβρουαρίου, αποτέλεσε ισχυρό μήνυμα ότι υπάρχουν σε εξέλιξη παρασκηνιακές συζητήσεις για την αποκατάσταση των σχέσεων. Δεν αποκλείεται η αναστολή της εκτέλεσης των μελών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας να είναι άλλο ένα δώρο του Σίσι στον Θάνι.
Το βασικό ζητούμενο της συνάντησης θα είναι ο ρόλος του Κατάρ στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Προφανώς ζητούμενο είναι η “άσκηση πειθούς” στο καθεστώς Ερντογάν για να εγκαταλείψει τις άκαμπτες και παντελώς παράνομες θέσεις του, με την έμμεση απειλή ότι θα εγκαταλειφθεί από την Ντόχα.
Αντιστοίχως, ο Ερντογάν θα επιχειρήσει να επηρεάσει τον Αιγύπτιο ηγέτη μέσω του Εμίρη του Κατάρ. Διότι υπάρχει και η αντίστροφη ανάγνωση. Ότι ως κορυφαίος προμηθευτής φυσικού αερίου παγκοσμίως το Κατάρ, δεν έχει συμφέρον από την ανάδυση εναλλακτικών προμηθευτών. Αν προκύψει η Ανατολική Μεσόγειος, ασφαλώς προτιμά να βρίσκεται εντός παιγνίου. Δεν βιάζεται όμως κιόλας…
Δεδομένης της ισχυρής επιρροής που ασκεί η Τουρκία στο Κατάρ και μέσω της βάσης που διατηρεί εκεί, μάλλον τα περιθώρια του Θάνι να ασκήσει πίεση στον Ερντογάν, ακόμα κι αν το ήθελε, είναι περιορισμένα. Προφανώς η Αίγυπτος, σε συνεργασία τουλάχιστον με τα ΗΑΕ θα προσφέρουν εγγυήσεις στο Κατάρ για την περίπτωση που η Τουρκία επιχειρήσει στρατιωτικό καταναγκασμό του εμιράτου…
Εν κατακλείδι, οι εξελίξεις στην περιοχή είναι συνεχείς αν και κυρίως παρασκηνιακές. Όλα δείχνουν όμως προεργασία με στόχο μια τελική διευθέτηση που θα αναδείξει την Ανατολική Μεσόγειο σε εναλλακτικό ενεργειακό τροφοδότη της Γηραιάς Ηπείρου. Και ίσως όχι μόνο.
Η Ελλάδα οφείλει να παρακολουθεί ενεργητικά και να μην υποχωρήσει επ’ ουδενί στην τουρκική επιδίωξη να της επιβληθούν διευθετήσεις που θίγουν τα εθνικά της συμφέροντα. Πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι επιδίωξη του διεθνούς παράγοντα είναι να βρεθεί βιώσιμη λύση. Εάν οποιοσδήποτε αποδεχθεί ad hoc ρύθμιση που θα αποκλίνει από το ισχύον διεθνές δίκαιο, δεν θα ανοίξει μύτη…
*Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας – ΙΑΑΑ/ISDA defence-point.gr
