Η υπογραφή προ ημερών στην Αθήνα της συμφωνίας Ελλάδας-Ιταλίας για την ανακήρυξη ΑΟΖ είναι η πρώτη από πλευράς μας τέτοιου είδους και στηρίζεται στην προ 43 χρόνων διμερή συμφωνία που διέπει την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ανάμεσα στις δύο χώρες.
Γράφει ο Αθανάσιος Ε. Δρούγος*
Είναι ένα αξιοσημείωτο και σημαντικό βήμα που δίνει ώθηση προς την κατεύθυνση για να προχωρήσουν παρόμοιες -αλλά πιο δύσκολες- διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό ΑΟΖ με τα Τίρανα και το Κάιρο. Ειδικότερα, η πρόσφατη συμφωνία των Αθηνών «πιέζει» την Αλβανία για την οριοθέτηση στο Βόρειο Ιόνιο (υπάρχει, άλλωστε, η σοβαρή προεργασία από το 2009 όπου όλα ήσαν έτοιμα για υπογραφή αλλά το Συνταγματικό Δικαστήριο στα Τίρανα και η -τότε- αρνητική θέση του τωρινού πρωθυπουργού Εντι Ράμα -σε υποστήριξη γνωστών και ύπουλων φιλοτουρκικών θέσεων- οδήγησαν τις τότε εξελίξεις σε «ναυάγιο»). Τα πράγματα είναι σαφέστατα πιο δύσκολα στην Ανατολική Μεσόγειο, αφού η Αίγυπτος (την οποία θα επισκεφθεί εντός των προσεχών ημερών ο ΥΠΕΞ Νίκος Δένδιας) έχει εκφράσει προβληματισμούς από την πλευρά της στο να υπογράψει σχετική συμφωνία με εμάς.
ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ η συμφωνία των Αθηνών στηρίζεται στην τρίτη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του Μοντένγκο Μπέι της Τζαμάικας (UNCLOS III) που υπεγράφη στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και υποστηρίζει πλήρως πάγιες ελληνικές θέσεις αναφορικά με την υφαλοκρηπίδα των νησιών μας, την οριοθέτηση βάσει της αρχής της «μέσης γραμμής» ενώ η συμφωνία με τη Ρώμη θα ισχύει για τα υπερκείμενα της υφαλοκρηπίδας ύδατα. Παράλληλα, όταν και αν επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα από τα 6 ναυτικά μίλια (ν.μ.) στα 12 ν.μ. (αναφαίρετο δικαίωμά μας, αλλά λόγω των τουρκικών απειλών περί CASUS BELLI…), δεν θα υπάρξει καμία αλλαγή στις αλιευτικές δραστηριότητες των Ιταλών (που ήταν ένα από τα ελάχιστα σημεία διαφωνίας τα τελευταία χρόνια). Ασφαλώς, τα πράγματα ήσαν πιο εύκολα και προσιτά για την επίτευξη αυτής της συμφωνίας, αφού οι δύο χώρες διατηρούν διαχρονικά πολύ στενές και φιλικές σχέσεις, ενώ είναι ενεργά μέλη της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ (έχουν συνεργαστεί σε πολυεθνικές ειρηνευτικές και ανθρωπιστικές αποστολές κ.λπ.).
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΟ και αντιπαραγωγικό μνημόνιο της Τουρκίας με τη νόμιμη και διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης/GNA (βάσει της συμφωνίας του Σκιράτ του Μαρόκου του 2015) επηρέασε πολύ την ελληνική πλευρά στο να επιταχύνει τις διαδικασίες σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο για την επίτευξη συμφωνιών με την Ιταλία και την Αίγυπτο, αφού στην ευρύτερη περιοχή Ανατολικής Κρήτης (Νομός Λασιθίου)-Δωδεκανήσων έχει προκαλέσει υπολογίσιμη «αναταραχή», ενώ παράλληλα οι τουρκικές διεκδικήσεις επεκτείνονται από τον κόλπο της Φετίγιε (επαρχία Μούγλα/ΒΑ. της Ρόδου) μέχρι τον Νομό Λασιθίου (όπου στις 30 Μαΐου η τουρκική κρατική εταιρία TPAO ζήτησε από το υπουργείο Ενέργειας και την αρμόδια υπηρεσία την άδεια να προχωρήσει σε θαλάσσιες σεισμογραφικές/υδρογραφικές έρευνες ως και σε μετέπειτα φάση την αποστολή πλωτού γεωτρύπανου, προφανώς συνοδευόμενου από πολεμικά πλοία). Η Αγκυρα και η υποτακτική της κυβέρνηση Σάρατζ στην Τρίπολη με τις δύο υπογραφείσες συμφωνίες και μετέπειτα επικυρώσεις τους (του Νοεμβρίου/Δεκεμβρίου 2019) προκαλούν έντονα την Ελλάδα, αφού επεμβαίνουν μέσα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, αμφισβητούν πάγια δικαιώματά μας για ενεργειακή εκμετάλλευση, ενώ επιπρόσθετα τα δύο μνημόνια (θαλάσσιες ζώνες και διμερής πολυεπίπεδη στρατιωτική συμφωνία) είναι «οπλοποιημένα», με τη θέση της Αγκυρας να είναι λίαν υπολογίσιμη (από αεροναυτικής πλευράς) στο Λιβυκό πέλαγος και η περίπτωση εκδήλωσης θερμού επεισοδίου με τη χώρα μας είναι πλέον αρκετά ορατή και πολύ πιθανή.
ΟΙ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ επιτυχίες των τουρκολιβυκών δυνάμεων στην Τριπολιτάνα και οι υποχωρήσεις των δυνάμεων του πολέμαρχου Χαφτάρ απ’ όλες τις πόλεις της Δυτικής Λιβύης που είχε καταλάβει με την επιχείρηση DIGNITY από τον Απρίλιο του 2019 ώθησαν τον τελευταίο μήνα σε περαιτέρω κινητικότητα την Αθήνα, που για ψυχολογικούς ως και πολιτικούς-νομικούς λόγους επεδίωξε επιτυχώς την υπογραφή της διμερούς συμφωνίας με τη Ρώμη, η οποία μπορεί να μην έχει επιπτώσεις στο προβληματικό τουρκολιβυκό σύμφωνο, αλλά ενδυναμώνει τις ευρύτερες «τάσεις» μας, αφού η Ιταλία είναι υπολογίσιμη χώρα, πολύπλευρα εμπλεκόμενη στη χαοτική-εμφυλιοπολεμική Λιβύη, ενώ σε γενικές γραμμές υποστηρίζει την κυβέρνηση της Τρίπολης (λόγω συμφερόντων της ΕΝΙ) και βλέπει με καχυποψία τους τουρκικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς στις βορειοαφρικανικές ακτές. Η Αθήνα προσπαθεί να στείλει -εν όψει πολύ δύσκολων επερχόμενων καταστάσεων μέσα στο προσεχές χρονικό διάστημα στα ελληνοτουρκικά- διάφορα «μηνύματα» προς όλα τα μεσογειακά κράτη, καθώς και στους ισχυρούς «παίκτες» του λιβυκού εμφυλίου, ότι δεν προκαλεί και εμμένει στις καθοριστικές γραμμές του διεθνούς δικαίου της θάλασσας.
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με την Αλβανία έχει τις δυσκολίες της, ενώ θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη διάφορες πρόσφατες στρατιωτικές συμφωνίες των Τιράνων με την Αγκυρα δεδομένου ότι η κυβέρνηση Ερντογάν έχει σημαντική επιρροή στον Εντι Ράμα (έχουμε πάντα το διεθνές δίκαιο με το μέρος μας αλλά οι Ερντογάν και Ράμα έχουν άλλη θεώρηση και φιλοσοφία που δεν συμβαδίζουν με τους διεθνείς νομικούς κανόνες). Η ναυτική συμφωνία της Αλβανίας με την Τουρκία (υπάρχουν απόρρητα σημεία πέραν του ελλιμενισμού τουρκικών πλοίων), η προβληματική κατάσταση στις νότιες μειονοτικές περιοχές του ελληνικού στοιχείου, η μη ύπαρξη επί του παρόντος Συνταγματικού Δικαστηρίου στη γειτονική μας χώρα, καθώς και οι κατά καιρούς ενστάσεις μετά το 2009 αναφορικά με το θαλασσοτεμάχιο 1 ενδέχεται να εγείρουν εκ νέου προβλήματα στις προσεχείς διαπραγματεύσεις ή και καθυστερήσεις στο να επιτευχθεί συμφωνία. Σαφέστατα η ελληνοϊταλική συμφωνία «βελτιώνει» διάφορες πτυχές στο θέμα της οριοθέτησης των ελληνοαλβανικών θαλασσίων ζωνών (π.χ. στο τριεθνές) ενώ τα Τίρανα πλέον δεν μπορούν να προβάλουν αιτιάσεις π.χ. σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα των Διαπόντιων νησιών (Ερεικούσας-Οθωνών κ.ά.) που ως νησιά έχουν τέτοια, κάτι που ως γνωστό δεν αποδέχεται προκλητικά και ετσιθελικά η Αγκυρα (δηλαδή το άρθρο 121 παράγραφος 1 και 2). Εκκρεμότητες ασφαλώς υπάρχουν και σε αυτή την περιοχή. Οπωσδήποτε πρέπει να τονισθεί το εδώ και χρόνια ενεργειακό ενδιαφέρον γνωστών και υπολογίσιμων ξένων εταιριών για έρευνες και εκμετάλλευση πιθανών κοιτασμάτων σε θαλασσοτεμάχια αλλά δεν θα πρέπει να «βγάζουμε από την οθόνη του μυαλού μας» τις υποβολιμαίες κινήσεις των Τούρκων…
ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ τα επιμέρους ζητήματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Μπορεί το καθεστώς του Αλ Σίσι να υποστηρίζει την οριοθέτηση ΑΟΖ με τη χώρα μας (εδώ και χρόνια έχει οριοθετηθεί θαλάσσια ζώνη με την Κύπρο) αλλά υψηλόβαθμα στελέχη του διπλωματικού σώματος, της υδρογραφικής υπηρεσίας, του επιτελείου ναυτικών δυνάμεων και γνωστών «δεξαμενών σκέψης» δεν είναι θετικά στην υπογραφή τέτοιας συμφωνίας με τη χώρα μας. Οι διμερείς σχέσεις με την Αίγυπτο είναι καλές σε πολλά επίπεδα (διμερώς αλλά και μέσω τριμερών και πενταμερών επαφών) αλλά στο θέμα του συμπλέγματος Μεγίστης/Καστελλόριζου η αιγυπτιακή πλευρά συμπίπτει με τις θέσεις της Αγκυρας (υφαλοκρηπίδα νησιών κ.λπ.). Τα πρόσφατα γεγονότα στη Λιβύη έχουν ανησυχήσει πολύ το Κάιρο ενώ βλέπουν από τα δυτικά τους σύνορα να… πλησιάζουν η Τουρκία και οι ισλαμιστές αντάρτες των λιβυκών πολιτοφυλακών. Αυτό ψυχολογικά μπορεί να έχει κάποιες επιπτώσεις αλλά με το να ταυτιστεί η Αίγυπτος με κάποιες παράνομες θέσεις των Τούρκων αναφορικά με την επήρεια του νησιωτικού συμπλέγματος της Μεγίστης επί της χάραξης ΑΟΖ προκαλεί «δεύτερες σκέψεις». Το σίγουρο είναι ότι έχουμε δρόμο μπροστά μας και παραμένει ανοικτό το ενδεχόμενο παράτασης των εκκρεμοτήτων με το Κάιρο.
ΕΥΡΥΤΕΡΑ η Τουρκία από το 1986 με την τότε Σοβιετική Ενωση είχε υπογράψει για θαλάσσιες ζώνες ενώ μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, το 1991, αυτές επανατοποθετήθηκαν με τις διάδοχες καταστάσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Ουκρανίας. Η Αγκυρα δεν έχει υπογράψει καμία τέτοια συμφωνία για θαλάσσιες ζώνες με κράτος της Ανατολικής Μεσογείου (πλην Λιβύης), αν και καταβάλλει προσπάθειες με Αίγυπτο, Λίβανο και Ισραήλ. Στη Μεσόγειο η Ισπανία έχει ανακηρύξει Ζώνη Προστατευόμενης Αλιείας, ενώ η Τυνησία και η Λιβύη έχουν οριοθετήσει υφαλοκρηπίδα με τη Μάλτα (μέσω διεθνούς διαιτησίας). Επίσης, η Γαλλία δεν έχει έρθει σε συμφωνίες με άλλα κράτη της Μεσογείου για τη χάραξη-οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών αλλά σε υπερπόντια εδάφη της στον Ινδικό ωκεανό (Ρεουνιόν) και στον Νότιο Ειρηνικό (Νέα Καληδονία-Ταϊτή κ.λπ.) έχει προχωρήσει στον καθορισμό θαλασσίων ζωνών.
ΟΙ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ θα καθοριστούν από πολλές εξελίξεις σε διάφορα υπομέτωπα αντιπαραθέσεων. Το διεθνές δίκαιο της θάλασσας έχει παγκόσμια εμβέλεια, αλλά στη σύγχρονη γεωπολιτική και στις διεθνείς σχέσεις των αχαρτογράφητων νερών και τάσεων οι καταστάσεις είναι πολύπλοκες. Ενδεικτικά αναφέρω:
-Το θολό τοπίο της Λιβύης που ενέχει πολλούς κινδύνους υποτροπής και την Αγκυρα να έχει ενισχύσει τη θέση της.
-Την προσέγγιση των ΗΠΑ με την Τουρκία στα θέματα Συρίας-Λιβύης, αφού η Αγκυρα περίτεχνα προωθεί ότι «υποστηρίζει τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ απέναντι στη Μόσχα».
-Τον αδιευκρίνιστο ρόλο της Ρωσίας, έως και μέχρι πού θα οδηγηθούν οι σχέσεις της με την Αγκυρα.
-Δεν μπορεί να αποκλειστεί η περίπτωση ορισμένων «αλλαγών» μέσα στους επόμενους μήνες στη στάση της νέας κυβέρνησης του Ισραήλ ενώ αναμένονται σοβαρές εξελίξεις στο Παλαιστινιακό. Είναι οι κακές σχέσεις Ερντογάν-Νετανιάχου που εγείρουν εμπόδια στην ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ.
-Τη δύσκολη κατάσταση που βιώνει η Αίγυπτος στα εξωτερικά της σύνορα (διάφορες απειλές από νότια) αλλά και στο εσωτερικό της από την πανίσχυρη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τους ισλαμιστές στη Χερσόνησο του Σινά.
-Την πλήρη ουσιαστικοποίηση και εφαρμογή από πλευράς Τουρκίας του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας».
-Τη στασιμότητα των διεθνών ενεργειακών κολοσσών σε εξορύξεις και άλλες γεωλογικές έρευνες λόγω των σχετικά χαμηλών τιμών του μαύρου χρυσού και του φυσικού αερίου με αποτέλεσμα να μην ενεργούν σε συγκεκριμένα θαλασσοτεμάχια, π.χ. της κυπριακής ΑΟΖ.
-Την αδυναμία διαμόρφωσης μιας συνεκτικής και «συγκλισιακής» εξωτερικής πολιτικής από πλευράς Ε.Ε. στη Μεσόγειο και όχι μόνο.
ΣΥΝΕΠΩΣ η ελληνική διπλωματία έχει αρκετά εμπόδια να υπερκεράσει, ενώ πάντοτε θα παραμονεύει η εκδήλωση θερμού επεισοδίου και ακραίας έντασης από πλευράς Αγκυρας.
Πηγή: *Ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος είναι Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής eleftherostypos.gr
