Η πρώτη μείζονος κλίμακας σύγκρουση μεταξύ της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Ρωσσίας έγινε στα τέλη του 17ου αιώνα, με διακύβευμα την Κριμαία. Το γεωπολιτικό υπόβαθρο ήταν η έξοδος της αναδυόμενης ρωσσικής υπερδύναμης στην Μεσόγειο. Η διαμάχη προσέλαβε θρησκευτικό και πολιτισμικό χαρακτήρα. Ήταν δύο διαφορετικοί κόσμοι, που ήρθαν σε σφοδρή αντιπαράθεση για τον έλεγχο των Βαλκανίων, της Ανατολικής Μεσογείου, του Καυκάσου και της Εγγύς Ανατολής.
Πάγια επιδίωξη της Ρωσσίας ήταν ανέκαθεν ο έλεγχος του Ευξείνου Πόντου, των Στενών, της Κωνσταντινουπόλεως και της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό αποτελούσε θανάσιμη απειλή για την Τουρκία. Η τελευταία κατώρθωσε να την αποφύγει μόνον γιατί οι Αγγλογάλλοι δεν θα επέτρεπαν ποτέ μία τέτοια εξέλιξη, που θα μετέβαλε την Ρωσσία σε παγκόσμιο κυρίαρχο.
Σειρά ρωσσοτουρκικών πολέμων ακολούθησε σε όλη την διάρκεια του 18ου αιώνα. Μεταξύ τους ξεχωρίζει ο πολύ σημαντικός για τους Έλληνες πόλεμος του 1770-1774, που έληξε με την συντριβή των Τούρκων και την Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774. Το 1821 η Ρωσσία, δια του υπουργού Εξωτερικών του Τσάρου, τον Ιωάννη Καποδίστρια, εμπόδισε την καταδίκη της Ελληνικής Επανάστασης από την Ιερά Συμμαχία. Ακολούθησε η αρχή της αποδόμησης του κράτους των Οσμανιδών. Το 1827 ο ρωσσικός στόλος συμμετείχε στην καραβύθιση του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναυαρίνο. Το 1828 τα ρωσσικά στρατεύματα έφτασαν στην Αδριανούπολη, για να υποχρεωθεί ο σουλτάνος να αποδεχθεί οριστικά την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Αποτέλεσμα του πολέμου αυτού ήταν και η προσωρινή κατάληψη της Ρουμανίας από τους Ρώσσους και η επιβολή ρωσσικής προστασίας στην χώρα.
Το 1854 οι Αγγλογάλλοι, αν και σύμμαχοι των Ρώσσων, παρενέβησαν για να τους εμποδίσουν να διαμελίσουν την Οθωμανική αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα τον Κριμαϊκό πόλεμο. Το 1878 ρωσσικά στρατεύματα συνέτριψαν τα οθωμανικά και απελευθέρωσαν την Βουλγαρία από τον οθωμανικό ζυγό. Το 1897 με ρωσσικό τελεσίγραφο διακόπηκε ο ατυχής για την Ελλάδα ελληνοτουρκικός πόλεμος. Το 1914 η Ρωσσία συμμετείχε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ως μέλος της συμμαχίας της Entente εναντίον των Γερμανών, των Αυστριακών και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο πόλεμος κατέληξε στην διάλυση της τελευταίας.
Η μόνη φορά που συμμάχησαν Ρώσσοι και Τούρκοι ήταν το 1920-22, όταν η Ρωσσία ενίσχυσε αποφασιστικά τον Κεμάλ εναντίον της Ελλάδος. Αλλά εδώ υπάρχουν δύο παράμετροι: πρώτον, η παραδοσιακή δομή εξουσίας στην Ρωσσία είχε ανατραπεί βιαίως με την επανάσταση του 1917, η ρωσσική εθνικη συνείδηση και η ορθόδοξη εκκλησία είχαν τεθεί υπό διωγμόν και την διακυβέρνηση ασκούσε μία ομάδα διεθνιστών μπολσεβίκων. Δεύτερον, ο Κεμάλ είχε αποστείλει στον Καύκασο τον συνεργάτη του Εμβέρ, με αποστολή να ξεσηκώσει τους τουρκόφωνους πληθυσμούς της νότιας Καυκασίας εναντίον της νεοπαγούς και ακόμα ασταθούς σοβιετικής εξουσίας. Με αυτόν τον τρόπο εξεβίασε την στήριξη των Λένιν–Τρότσκυ.
Σε όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, Ρωσσία και Τουρκία βρέθηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Οι Ρώσσοι γνώριζαν ότι η τοποθέτηση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς στην Τουρκία είχε ως αντικείμενο ρωσσικούς στόχους.
Η προσέγγιση με την Τουρκία που επιχειρεί ο Ερντογάν προσκρούει σε ιστορικά, γεωπολιτικά και πολιτισμικά δεδομένα. Η συγκυριακή προσέγγιση δεν αναιρεί τα γεωπολιτικά ασυμβίβαστα. Η διάσταση στην Συρία είναι μόνον ένα δείγμα. Ο Ερντογάν έχει υποτιμήσει την βαθύτερη δομή της ρωσσικής εξωτερικής πολιτικής. Οι εξελίξεις αργά ή γρήγορα θα το δείξουν.
Διαβάστε περισσότερα ΕΔΩ!
Διαβάστε περισσότερα ΕΔΩ!
Πηγή: Μελέτης Η. Μελετόπουλος, Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης. Δημοσιεύθηκε στα Νέα (Έντυπη Έκδοση – φύλλο Τρίτης 3 Σεπτεμβρίου 2019) geopolitics.iisca.eu
