Του Τσάρλς Λίστερ*
Μετά την επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και την επακόλουθη ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση στη Λωρίδα της Γάζας, οι εντάσεις και οι εχθροπραξίες σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή έχουν φτάσει σε αποκορύφωση. Και με μια τόσο σύνθετη περιφερειακή κρίση να εξελίσσεται, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν επανεξετάζει τις στρατιωτικές της προτεραιότητες στην περιοχή.
Ωστόσο, θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία το γεγονός ότι αυτό θα μπορούσε να σημαίνει και την πλήρη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία. Παρά τις καταστροφικές συνέπειες που θα κάτι τέτοιο τόσο ως προς το κύρος των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, όσο και ως προς τον ακόμα άλυτο Συριακό γρίφο, θα αποτελούσε και ένα δώρο στο Ισλαμικό Κράτος. Αν και σημαντικά αποδυναμωμένη, η οργάνωση είναι στην πραγματικότητα έτοιμη για μια αναζωπύρωση στη Συρία, αν της δοθεί ο χώρος να το κάνει.
Η άνευ προηγουμένου διεθνής επέμβαση που ξεκίνησε το 2014 από τις Ηνωμένες Πολιτείες και περισσότερα από 80 κράτη-εταίρους για να νικήσουν το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος, υπήρξε μάλλον επιτυχής μιας και ο τελευταίος θύλακας απελευθερώθηκε στις αρχές του 2019.
Στο Ιράκ, επίσης, το Ισλαμικό Κράτος έχει σχεδόν εξαφανιστεί, υποβαθμίζοντας τις δραστηριότητές του σε τέτοιο βαθμό ώστε το 2023 να καταγράφονται κατά μέσο όρο μόλις 9 επιθέσεις/μήνα –από περίπου 850 που συνέβαιναν το 2014.
Αλλά η κατάσταση στη γειτονική Συρία είναι πιο περίπλοκη. Με περίπου 900 στρατιώτες στο έδαφος, οι Ηνωμένες Πολιτείες από κοινού με τους εταίρους τους, τις κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό του Ισλαμικού Κράτους στη βορειοανατολική Συρία.
Ωστόσο, η απειλή παραμένει. Στις 16 Ιανουαρίου, μια επίθεση με πύραυλο του Ισλαμικού Κράτους εξαπολύθηκε εναντίον μιας φυλακής που διαχειρίζονται οι SDF και στην οποία κρατούνταν έως και 5.000 κρατούμενοι τρομοκράτες, προκαλώντας μια μαζική απόπειρα απόδρασης. Αν και η επιχείρηση αυτή τελικά αποτράπηκε, η παρουσία των ΗΠΑ διαδραματίζει επίσης ζωτικό ρόλο στη σταθεροποίηση μιας περιοχής στην οποία 10.000 μαχητές του Ισλαμικού Κράτους κρατούνται σε τουλάχιστον 20 αυτοσχέδιες φυλακές και επιπλέον 50.000 γυναίκες και παιδιά κρατούνται σε ασφαλείς καταυλισμούς. …
Ενώ τα αμερικανικά στρατεύματα και οι εταίροι του SDF έχουν καταφέρει να περιορίσουν την ανάκαμψη του Ισλαμικού Κράτους στα βορειοανατολικά της Συρίας, η κατάσταση είναι πολύ πιο ανησυχητική στα δυτικά – στην άλλη πλευρά του ποταμού Ευφράτη, όπου το συριακό καθεστώς έχει τον έλεγχο, τουλάχιστον στα χαρτιά.
Σε αυτή την τεράστια έκταση ερήμου, το Ισλαμικό Κράτος έχει αρχίσει μια αργή αλλά μεθοδική ανάκαμψη, εκμεταλλευόμενο την αδιαφορία του καθεστώτος και την αδυναμία του να αντιμετωπίσει ένα ρευστό αντάρτικο με βάση την έρημο. Η τρομοκρατική οργάνωση έχει επίσης αποκαταστήσει επιχειρησιακή παρουσία στην, ελεγχόμενη από το καθεστώς, Νταράα της νότιας Συρίας και έχει επεκτείνει σημαντικά την κλίμακα, το εύρος και την πολυπλοκότητα των επιχειρήσεών της σε ολόκληρη την κεντρική έρημο, καταλαμβάνοντας καταυλισμούς, εγκαταστάσεις φυσικού αερίου και ασκώντας σημαντική πίεση γύρω από τη στρατηγική πόλη της Παλμύρας.
Στην ανατολική και κεντρική Συρία, η επιρροή του Ισλαμικού Κράτους επέστρεψε. Η ομάδα έχει αποκαταστήσει μια πολύπλοκη επιχείρηση εκβιασμού, αποσπώντας τους λεγόμενους φόρους από τους πάντες, γιατρούς, καταστηματάρχες, αγρότες, μέχρι και οδηγούς φορτηγών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, εκδίδονται αποδείξεις με το σήμα του Ισλαμικού Κράτους και όταν απαιτείται, οι απειλές διευρύνονται και στοχεύουν και τον κύκλο των συγγενών.
Ενώ μεγάλο μέρος αυτής της δραστηριότητας επικεντρώθηκε αρχικά στην ύπαιθρο, τώρα όμως έχει επεκταθεί και στις πόλεις· σε πολλές περιοχές της υπαίθρου, το Ισλαμικό Κράτος αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως σκιώδης αρχή.
Τα τελευταία χρόνια, το Ισλαμικό Κράτος αποκρύπτει σκόπιμα το επίπεδο των επιχειρήσεών του στη Συρία, επιλέγοντας σταθερά να μην αναλαμβάνει την ευθύνη για τις επιθέσεις που πραγματοποιεί. Με αφορμή, ωστόσο, τον πόλεμο του Ισραήλ κατά της Χαμάς, το Ισλαμικό Κράτος άρχισε για πρώτη φορά να κάνει ορατή την έκταση της παρουσίας του στη Συρία.
Στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας τρομοκρατικής επιχείρησης που έχει εξαπολύσει, 35 επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν σε 7 από τις 14 Επαρχίας της Συρίας κατά τις πρώτες 10 ημέρες του 2024, από τις 100 συνολικά που διεξήγαγε παγκοσμίως. Παρόλο που το Ισλαμικό Κράτος απέχει πολύ από εκεί που βρισκόταν το 2013 και το 2014, η οργάνωση διατηρεί μια αίσθηση επανόδου.
Επιπλέον, η εκστρατεία εκφοβισμού και επιθέσεων του Ισλαμικού Κράτους αρχίζει να αποδίδει καρπούς στην κεντρική Συρία, όπου το ηθικό των τοπικών πολιτοφυλακών του καθεστώτος κάμπτεται. Σε όλη τη συριακή Badiya, την κεντρική έρημο, το Ισλαμικό Κράτος επιτίθεται συστηματικά στις δυνάμεις ασφαλείας του καθεστώτος, κατά μήκος βασικών οδικών αξόνων και δίπλα από το εκτεταμένο δίκτυο εγκαταστάσεων πετρελαίου και φυσικού αερίου της περιοχής. Σύμφωνα με το Counter Extremism Project, μόνο το 2023, το Ισλαμικό Κράτος πραγματοποίησε τουλάχιστον 212 επιθέσεις στην κεντρική Συρία, σκοτώνοντας τουλάχιστον 502 άτομα. Καθώς οι κρυφές απειλές και οι ανοιχτές επιθέσεις αυξάνονται οι πληροφορίες για λιποταξίες στο στρατό του καθεστώτος.
Ενώ οι δυνάμεις των ΗΠΑ μπορούν να κάνουν ελάχιστα πράγματα για να περιορίσουν τις δραστηριότητες του Ισλαμικού Κράτους εντός των περιοχών της Συρίας που ελέγχονται από το καθεστώς, τα αμερικανικά στρατεύματα αποτελούν τη συγκολλητική ουσία που συγκρατεί τη μόνη ουσιαστική πρόκληση για το Ισλαμικό Κράτος εντός του 1/3 της συριακής επικράτειας. Εάν αυτή η συγκολλητική ουσία εξαφανιστεί, μια σημαντική αναζωπύρωση στη Συρία θα ήταν σχεδόν εγγυημένη, ενώ σίγουρη θα ήταν και η διάχυση της αποσταθεροποίησης και στο Ιράκ.
Από πολλές απόψεις, το Ιράκ αποτελεί κλειδί, καθώς ο συνασπισμός εναντίον του Ισλαμικού κράτους που ηγούνται οι ΗΠΑ έχει ουσιαστικά την έδρα του στο Ιράκ. Εν μέσω πρωτοφανών εχθροπραξιών, όμως, μεταξύ αμερικανικών δυνάμεων και υποστηριζόμενων από το Ιράν πολιτοφυλακών, , η πίεση στο ιρακινό πολιτικό σύστημα αυξάνεται ώστε να επιβάλλει την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη χώρα.
Με τον Ιρακινό πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σία αλ-Σουντανί να πιέζει πλέον δημοσίως για την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη χώρα του, παραμένει κάποια ελπίδα ότι η παρουσία του αμερικανικού στρατού στο ιρακινό Κουρδιστάν θα μπορούσε να στηρίξει τις επιχειρήσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους, μεταξύ άλλων και στη γειτονική Συρία. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί οι υποστηριζόμενες από το Ιράν ομάδες στοχεύουν τόσο συχνά τις τελευταίες εβδομάδες στις αμερικανικές δυνάμεις που σταθμεύουν στο διεθνές αεροδρόμιο του Ερμπίλ.
Η μετατόπιση του συντονισμού κατά του Ισλαμικού Κράτους από τη Βαγδάτη στο Ερμπίλ έχει τις δικές της επιπλοκές, οξύνοντας τις ενδοκουρδικές εντάσεις μεταξύ της περιφερειακής κυβέρνησης του Μασούντ Μπαρζανί και της διοίκησης των SDF, η οποία συνδέεται με το PKK, κάτι που ενδέχεται να προκαλέσει εκ νέου την ανεπιθύμητη παρέμβαση του τουρκικού παράγοντα. Σε μια τέτοια περίπτωση το Ιράν και οι δορυφόροι του, έχοντας πάρει θάρρος από μια αίσθηση νίκης στο Ιράκ, αναμφίβολα θα όξυναν τις επιθέσεις τους εναντίον των αμερικανικών στρατευμάτων στη Συρία, πιέζοντας ώστε να αποχωρήσουν και από εκεί.
Εν τέλει, ό,τι συνέβη από τον Οκτώβριο κι έπειτα στην περιοχή, έχει καταστήσει εξαιρετικά επισφαλή την παρουσία των ΗΠΑ στη βορειοανατολική Συρία –εξ ου και οι πρόσφατες εσωτερικές συζητήσεις για πιθανή αποχώρηση. Δεδομένων των καταστροφικών συνεπειών της εσπευσμένης αποχώρησης από το Αφγανιστάν το 2021, και των επικείμενων αμερικανικών εκλογών, είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί η κυβέρνηση Μπάιντεν εξετάζει το ενδεχόμενο απόσυρσης από τη Συρία.
Ορισμένοι εντός της αμερικανικής κυβέρνησης προτείνουν επί του παρόντος μια συμφωνία συνεργασίας μεταξύ του SDF και του καθεστώτος της Συρίας ως ένα προκαταρκτικό βήμα για την αποχώρηση των ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο, όμως, είναι αδύνατο. Ένα κομμάτι του SDF μπορεί να έχει περιοδικές επαφές με το καθεστώς Άσαντ, αλλά απέχουν πολύ από το να είναι φυσικοί σύμμαχοι. Το καθεστώς δεν θα επέτρεπε ποτέ την αναγνώριση του SDF, και η Τουρκία θα έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να εξαφανίσει ό,τι απέμεινε από αυτόν.
Την τελευταία φορά που το Ισλαμικό Κράτος εξαπλώθηκε στη Συρία, το 2014, μεταμόρφωσε τη διεθνή ασφάλεια με πολύ αρνητικό τρόπο. Με την αποχώρησή τους οι ΗΠΑ θα επισπεύσουν το χάος, και την επαναφορά του Ισλαμικού Κράτους, αλλά και θα υποβιβαστούν σε απλούς παρατηρητές, δίχως έρεισμα σε μια περιοχή που θα έχει τεθεί ευθέως υπό τον έλεγχο ενός καθεστώτος-παρία και των Ρώσων και Ιρανών συμμάχων του.
Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της επιθεώρησης Foreign Policy στις 24 Ιανουαρίου 2024. Απόδοση ardin-rixi.gr
