Στέφανος Κωνσταντινίδης*
Όταν ο σημερινός Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης αναλάμβανε την εξουσία, το 2013, υπήρχε ήδη στο τραπέζι πρόταση του Ισραήλ για τη δημιουργία τερματικού στο Βασιλικό.
Η κυβέρνηση Χριστόφια ήταν διστακτική να προχωρήσει στην υλοποίηση της πρότασης αλλά ο Νίκος Αναστασιάδης που είχε εκλεγεί ως ο Πρόεδρος της λύσης, δεν είχε κανένα δισταγμό να ενταφιάσει το σχέδιο αυτό σύμφωνα με τις επιθυμίες των Αμερικανών οι οποίοι θεωρούσαν ότι θα εμπόδιζε τη λύση του Κυπριακού.
Κι αυτό γιατί η Τουρκία που καραδοκούσε και διεκδικούσε από τότε μερίδιο στο κυπριακό φυσικό αέριο, ήταν αντίθετη σε κάτι τέτοιο.
Ήθελε όχι μόνο μερίδιο από το κυπριακό φυσικό αέριο, αλλά και την μεταφορά του προς την Ευρώπη μέσω τουρκικού αγωγού. Ήταν η εποχή που οι τουρκοϊσραηλινές σχέσεις ήταν σε πολύ άσχημο στάδιο και το Ισραήλ έψαχνε άλλους τρόπους εμπορευματοποίησης του δικού του φυσικού αερίου για να αποφύγει την τουρκική εξάρτηση. Την ίδια περίοδο η κυβέρνηση Ομπάμα που είχε ήδη αρχίσει τα ανοίγματα προς το Ιράν και δεν είχε και τις καλύτερες σχέσεις με το Ισραήλ, είχε άλλα σχέδια. Ήθελε να στηρίξει πάση θυσία την Τουρκία του Ερντογάν και ανάμεσα στα αμερικανικά σχέδιά ήταν και ο διαμοιρασμός του κυπριακού φυσικού αερίου «ισότιμα ανάμεσα στις δύο κοινότητες» και η μεταφορά του στις αγορές μαζί με αυτό του Ισραήλ μέσω τουρκικού αγωγού. Την αμερικανική θέση στήριζαν φανατικά σε Κύπρο και Ελλάδα οι οπαδοί του σχεδίου Ανάν που πίστευαν ότι τώρα με τον Αναστασιάδη, έστω και αν ήταν νωπή η αποτυχία του Χριστόφια με τον «σύντροφο» Ταλάτ να καταλήξει σε συμφωνία, ότι με τον Αναστασιάδη είχε σημάνει η ώρα της λύσης. Είναι η εποχή του περιβόητου κοινού ανακοινωθέντος Αναστασιάδη-Έρογλου, που διαπραγματεύτηκε με τον Νταβούτογλου η γνωστή μας για τον ρόλο της στην τότε ήδη ουκρανική κρίση, η Αμερικανίδα υφυπουργός εξωτερικών Βικτώρια Νούλαντ και που επέβαλε τους τουρκικούς όρους στη νέα διαπραγμάτευση του Κυπριακού. Κάπως έτσι ενταφιάστηκε το τερματικό στο Βασιλικό, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι.
Αργότερα όταν και ο ίδιος ο Αναστασιάδης αντιμετώπισε την τουρκική αδιαλλαξία που επέμενε σε μια λύση επικυριαρχίας σε ολόκληρη την Κύπρο αποδέχτηκε την νέα πρόταση του Ισραήλ, αυτή τη φορά για τον αγωγό EastMed. Όπως όμως και με το τερματικό υπήρξαν από την αρχή έντονες τουρκικές αντιδράσεις. Οι Αμερικανοί ήταν και πάλι επιφυλακτικοί, αν όχι αντίθετοι στον EastMed, αλλά επειδή σε εκείνο το στάδιο ήθελαν να ασκήσουν πίεση στην Τουρκία και επειδή οι σχέσεις με το Ισραήλ αυτή τη φορά ήταν καλύτερες με την κυβέρνηση Τραμπ, δεν αντέδρασαν ανοιχτά. Σε κάποιο στάδιο μάλιστα η παρουσία του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο σε μια από τις τριμερείς συναντήσεις Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου, άφησε την λανθασμένη εντύπωση ανοιχτής αμερικανικής στήριξης. Όμως μια προσεκτικότερη μελέτη δείχνει ότι και τότε, σύμφωνα με παραδοχή του Άμος Χόκσταιν, Ανώτερου Συμβούλου για την Ενεργειακή Ασφάλεια στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, παρασκηνιακά οι Αμερικανοί πρότειναν στην Άγκυρα την όδευση αγωγού από την Κύπρο στην Τουρκία, αν οι συνομιλίες κατέληγαν σε λύση του Κυπριακού. Κάτι που δείχνει ότι οι Αμερικανοί ουδέποτε ενστερνίστηκαν το σχέδιο για τον EastMed. Και βεβαίως η ιδέα του αγωγού αυτού πολεμήθηκε έντονα και από τους οπαδούς της όποιας λύσης στη Λευκωσία και την Αθήνα. Είναι επίσης γνωστό ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν ήταν ποτέ ένθερμη στην υλοποίηση του αγωγού αυτού.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο EastMed ήταν μια τολμηρή ιδέα και ότι η υλοποίηση του σχεδίου αντιμετώπιζε και τεχνικές και οικονομικές δυσκολίες. Αυτά ήταν όλα γνωστά από την αρχή. Όμως οι ειδικοί στο θέμα αυτό διαβεβαίωναν ότι τα προβλήματα αυτά θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν. Άλλωστε η σημασία του αγωγού για την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ ήταν πρώτα γεωπολιτική και ως τέτοια θα προωθήθηκε. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο αγωγός δεν θα ήταν και οικονομικά βιώσιμος. Διαφορετικά η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα αποδεχόταν τη χρηματοδότηση των μελετών για την υλοποίησή του παρά τις γερμανικές επιφυλάξεις, καθώς το Βερολίνο είχε άλλα συμφέροντα με τον Nord Stream 2. Αλλά επιτέλους για τα θέματα αυτά θα αποφάσιζαν οι αγορές, αν δηλαδή ο αγωγός ήταν οικονομικά βιώσιμος. Γιατί χρειάστηκε το non paper των Αμερικανών για να ενταφιαστεί; Γιατί ξανά οι Αμερικανοί ετοιμάζονται για την μετά Ερντογάν εποχή και χαϊδολογούν την Τουρκία. Έχουν όμως και τα δικά τους τεράστια συμφέροντα με την εξαγωγή αμερικανικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Την ίδια ώρα να σημειώσουμε ότι και στο Ισραήλ η νέα κυβέρνηση δεν έχει τον ίδιο ενθουσιασμό με την προηγούμενη για τον EastMed, είτε γιατί το ισραηλινό φυσικό αέριο οδεύει προς τα τερματικά της Αιγύπτου, είτε γιατί στο παρασκήνιο γίνονται προσπάθειες, με αμερικανική ενθάρρυνση, για εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία. Έχει επίσης γραφτεί ότι μεγάλα συμφέροντα στην Ελλάδα έχουν διασυνδέσεις με την εμπορευματοποίηση του αμερικανικού φυσικού αερίου μέσω του γνωστού συστήματος LNG. Στην ουσία όμως η Ελλάδα χάνει μια ευκαιρία να γίνει ενεργειακός κόμβος για δεύτερη φορά ύστερα από την εγκατάλειψη πριν μερικά χρόνια του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη.
Συμπερασματικά τα προβλήματα του φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο εντάσσονται στους ευρύτερους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις όπως δείχνει αυτή τη στιγμή η κρίση στην Ουκρανία. Αν οι πολιτικές ηγεσίες σε Ελλάδα και Κύπρο δεν καταφέρουν να εντάξουν τα δικά τους συμφέροντα στο ευρύτερο αυτό φάσμα των ισορροπιών και ανταγωνισμών των μεγάλων παικτών, έστω και αν η Ελλάδα ολόκληρη από την Αλεξανδρούπολη ως την Σούδα είναι αμερικανική βάση, τότε οδεύουμε, παρά τα επιφαινόμενα, σε μια ισχυρότερη Τουρκία με περιφερειακό ρόλο που θα περιορίζει ή και θα εξουδετερώνει την ελληνική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτή την περίπτωση τα ελληνικά συμφέροντα θα υποστούν πλήγμα και περιορισμό, ακόμη και στο ίδιο το Αιγαίο. Οι ευθύνες των ελλαδικών και των κυπριακών ελίτ για μια τέτοια κατάληξη «φινλανδοποίησης» θα είναι ασήκωτες.
Υ.Γ. Ο Γιαννάκης Κασουλίδης, ο Κύπριος ΥΠΕΞ, εκφράζει, κατά τον Νίκο Αναστασιάδη, προσωπικές απόψεις! Και την πολιτική της Κυπριακής Δημοκρατίας ποιος την εκφράζει κύριε Πρόεδρε; Αυτά ούτε στις μπανανίες δεν συμβαίνουν! Ντροπής πράγματα για μια ευρωπαϊκή χώρα!
*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019. Τώρα κυκλοφορεί και το νέο του μυθιστόρημα, ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ/ΣΤΟ ΥΦΑΝΤΟ ΤΟΥ ΄21, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. forum.agora-dialogue.com δημοσιεύτηκε υπό τον τίτλο "Από το τερματικό στον EastMed"
