Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς
Ενώ οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν τι είναι “η στρατηγική”, την χρησιμοποιούν λεκτικά ως επιθετικό προσδιορισμό για οποιοδήποτε σχέδιο, κατά κόρο. Μάλιστα δεν γνωρίζουν πώς να χαράσσουν στρατηγική. Αυτό το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο στο δημόσιο βίο. Ξεκινά από την ανυπαρξία μιας Εθνικής Στρατηγικής και φτάνει στην πολιτιστική κατανόηση αυτής.
Ας ξεκινήσουμε με έναν απλό κανόνα, όπως διδάσκεται στις σχολές αμύνης: «Η στρατηγική είναι μια συνετή ιδέα ή ένα σύνολο ιδεών για τη χρήση των οργάνων της εθνικής ισχύος με συγχρονισμένο και ολοκληρωμένο τρόπο για την επίτευξη εθνικών στόχων. Στην απλούστερη έκφρασή της, η στρατηγική καθορίζει, τι πρέπει να επιτευχθεί, τις μεθόδους για την επίτευξή και τους πόρους που απαιτούνται από αυτές τις μεθόδους. Με άλλα λόγια: σκοποί, τρόποι και μέσα.»
Μολονότι ο ορισμός είναι μια συμπυκνωμένη ερμηνεία ίσως και δογματική, δεν περιγράφει επαρκώς τη θεμελιώδη και ουσιαστική φύση της στρατηγικής. Αντ’ αυτού, περιγράφει ένα σχέδιο, πώς να χρησιμοποιήσουμε (τρόπους) τους διαθέσιμους πόρους (μέσα) για την επίτευξη ενός δεδομένου στόχου (σκοποί).
Οπωσδήποτε, τα σχέδια είναι σημαντικά. Τα σχέδια μπορούν να είναι χρήσιμα. Τα σχέδια μπορούν να μας βοηθήσουν να λύσουμε πολύπλοκα προβλήματα. Κάποιος μπορεί ακόμη και να αναπτύξει σχέδια που αντιπροσωπεύουν αβεβαιότητα και κίνδυνο (διαχείριση ρίσκου). Αλλά ένα σχέδιο δεν είναι το ίδιο με μια στρατηγική και ο κάθε σχεδιασμός δεν είναι απαραίτητα και στρατηγικός. Τα σχέδια επικεντρώνονται στις ενέργειες του αντιπάλου, ενώ η στρατηγική επικεντρώνεται στην επιρροή όλων όσων επηρεάζουν την κατάσταση, για να επιτύχουμε τους επιθυμητούς στόχους και την προσαρμογή όταν αποτυγχάνουν οι αρχικές προσπάθειες να επηρεάσουν τους άλλους.
Δεν αρκεί ο προσανατολισμός σε μια μόνο θεωρία επιρροής. Το βασικό πρόβλημα της στρατηγικής και ο λόγος που ξεπερνάει και ακολουθεί το σχεδιασμό, επικεντρώνεται στην αλληλεπίδραση και επιρροή στην εξυπηρέτηση πολιτικών προτεραιοτήτων. Απαιτείται στρατηγική όταν αλληλεπιδρούμε με άλλους δρώντες. Σε αντίθεση με τη φύση ή το περιβάλλον, άλλοι παράγοντες μπορούν να δημιουργήσουν, μπορούν να αντιδράσουν και μπορούν να προβλέψουν. Οι άλλοι παράγοντες είναι κυρίαρχοι και έχουν διαφορετικές αξίες, ενδιαφέροντα και ιδέες για την γεωπολιτική, απ’ ότι έχουμε εμείς. Μπορούμε επίσης να προσπαθήσουμε να φανταστούμε τι αξίες, ενδιαφέροντα και ιδέες υφίστανται, καθώς και ποιες προκλήσεις, αποφάσεις και ευκαιρίες θα αντιμετωπίσουμε. Άλλοι παράγοντες μπορεί να συνεργαστούν ή να ανταγωνιστούν, ή μπορεί να προσπαθήσουν να επηρεάσουν άλλους δρώντες ή να αλλάξουν τις αντιλήψεις άλλων παραγόντων για αυτούς. Ως αποτέλεσμα, ένα στατικό σχέδιο ή μια θεωρία σπάνια επαρκεί όταν ασχολείται με τους άλλους παράγοντες. Ακόμα και με προγραμματισμό έκτακτης ανάγκης, δεν μπορούμε να προβλέψουμε όλες τις πιθανές αντιδράσεις,
Ο διαχρονικός διανοητής του πολέμου, ο Carl von Clausewitz, χρησιμοποίησε στο έργο του «Περί Πολέμου» πολλές διαφορετικές μεταφορές για να περιγράψει τη διαδραστική φύση της στρατηγικής, αποκαλώντας τη, μονομαχία ή έναν αγώνα πάλης. Άλλοι διανοητές αναφέρονται στη στρατηγική, ως παιχνίδι σκακιού. Όμως, στην πραγματικότητα, η διαδραστική φύση της στρατηγικής είναι πολύ πιο περίπλοκη. Σε μια στρατιωτική αντιπαράθεση, σπάνια ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση όπου οι αντίπαλοι οριοθετούνται σαφώς και οι κανόνες καθορίζονται με τακτοποίηση. Αντ’ αυτού, αντιμετωπίζουμε μια συλλογή δρώντων που μπορούν όλοι να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, κανείς δεν μπορεί να ξέρει με μεγάλη βεβαιότητα εάν αυτοί είναι σύμμαχοι, αντίπαλοι, πράκτορες ή αν έχουν αποφασίσει ακόμη και πώς σκοπεύουν να δράσουν ή πώς αντιλαμβάνονται τα ενδιαφέροντα και την πρόθεση των άλλων. Ούτε μπορούν να γνωρίζουν τα ίδια με τους άλλους δρώντες. Μερικές φορές οι αντιλήψεις για το τι γνωρίζουν και θέλουν όλοι αυτοί οι άλλοι είναι λανθασμένες ή ελλιπείς. Αλλά μέσω επαναλαμβανόμενων αλληλεπιδράσεων, ένα στρατηγικό μυαλό μπορεί να αποκτήσει περισσότερες πληροφορίες και να προσπαθήσει να κατανοήσει την γεωπολιτική εικόνα. Ίσως εξίσου σημαντικό είναι ότι, μπορεί να εκτιμήσει εάν και πώς οι λέξεις και οι ενέργειες επηρεάζουν τους αντιπάλους και κατανοεί πότε τα στρατηγικά σχέδια μπορούν ή δεν μπορούν, να επιτύχουν τα επιθυμητά αποτελέσματά τους.
Η στρατηγική είναι επομένως μια διαδραστική διαδικασία επηρεασμού άλλων παραγόντων ή ομάδων για την προώθηση των προτεραιοτήτων μας. Προσπαθεί να καταλάβει πώς τα λόγια και οι ενέργειές τους θα επηρεάσει τους άλλους παράγοντες και προσπαθεί να αναπτύξει δημιουργικές προσεγγίσεις για να προβλέψει τη συμπεριφορά άλλων δρώντων και να ασκήσει επιρροή σε αυτούς για να προωθήσει τις επιθυμητές προτεραιότητες. Η στρατηγική διαδικασία μπορεί να παράγει, να τελειοποιήσει ή να αντικαταστήσει στρατηγικά σχέδια που περιέχουν προτεραιότητες, ακολουθίες και μια θεωρία επιρροής. Παρόλο που τα στρατηγικά σχέδια μπορούν να γραφτούν ή να αρθρωθούν, η ίδια η στρατηγική είναι δυναμική και διαδραστική. Επομένως όσοι ασχολούνται με τη χάραξη στρατηγικής πρέπει να έχουν την ικανότητα να αναπτύξουν θεωρίες τις οποίες να τις απορρίψουν γρήγορα και να τις προσαρμόσουν βάσει των νέων πληροφοριών ή των νέων καταστάσεων.
Στα του οίκου μας, η οικονομική κρίση, το ογκούμενο δημόσιο χρέος, οι υπερβολικές δεσμεύσεις προς το εξωτερικό, μας προτρέπουν σε σοβαρό φροντιστήριο στρατηγικής. Και γρήγορα. Αυτό δε θα προερχόταν ποτέ από την υιοθέτηση των στρατηγικών των παρελθόντων ετών. Αντ’ αυτής, καλύτερα η καθοδήγηση να αναζητηθεί σε μαθήματα υψηλής στρατηγικής που θα έχουν στόχο το πώς θα πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά τον Ελληνισμό σήμερα.
Ευτυχώς, είναι πολύ πιο εύκολο να διδαχθεί κανείς από τους Έλληνες διανοητές του πολέμου και της στρατηγικής όπως ο ανυπέρβλητος Θουκυδίδης αλλά και ο σύγχρονος Κονδύλης, που ευτυχώς άφησαν κληρονομιά στρατηγικής και τακτικής. Μελετώντας αυτούς τους διανοητές διαπιστώνουμε, τις τεχνικές πειθούς, συλλογής πληροφοριών, τη στρατηγική τους σκέψης, τα δόγματα τακτικής και τις επιχειρησιακές μεθόδους τους. Όλα αυτά πρέπει να παρατίθενται με σαφήνεια σε μία σειρά στρατιωτικών εγχειριδίων και σε έναν μείζονα οδηγό για τη διακυβέρνηση του κράτους.
Οι περισσότεροι στρατιωτικοί πέρασαν μελετώντας και εφαρμόζοντας στο μέτρο που τους αναλογούσε αυτά τα κείμενα, της υψηλής στρατηγικής. Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι καλά θα κάνουμε να προσέξουμε τα κυριότερα διδάγματα στρατηγικής, αν επιθυμούμε να επιβιώσουμε ως έθνος:
- Να αποφεύγεις τον πόλεμο με κάθε μέσον, σε κάθε δυνατή περίσταση. Αλλά να ενεργείς πάντα ως εάν να πρόκειται να ξεκινήσει πόλεμος ανά πάσα στιγμή.
- Να εκπαιδεύεσαι εντατικά και να είσαι έτοιμος για μάχη ανά πάσα στιγμή, αλλά μην επιθυμείς διακαώς να πολεμήσεις.
- Ο ύψιστος σκοπός της πολεμικής ετοιμότητας είναι η αποτροπή, δηλαδή, να μειώσουμε την πιθανότητα να χρειαστεί να πολεμήσουμε.
- Να συλλέγεις πληροφορίες για τον εχθρό και τη νοοτροπία του, και να παρακολουθείς τις ενέργειές του συνεχώς. Οι προσπάθειες να το κάνεις αυτό μπορεί να μην είναι πάντα παραγωγικές, αλλά σπανίως πηγαίνουν χαμένες.
- Να εκστρατεύεις με μεγάλη ισχύ, τόσο επιθετικά όσο κι αμυντικά, αλλά να αποφεύγεις τις μάχες, ιδιαίτερα τις μεγάλης κλίμακας μάχες, εκτός αν οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές.
- Να χρησιμοποιείς τη βία στις μικρότερες δυνατές δόσεις και με αιφνιδιασμό (πρώτο πλήγμα), για να καταφέρεις να πείσεις αυτούς που είναι δυνατόν να πεισθούν και να βλάψεις αυτούς που δεν είναι ακόμη ευεπίφοροι σε πειθώ.
- Να έχεις πάντα στο μυαλό σου τις κεραυνοβόλες επιθέσεις και επιθετικές επιδρομές για να αποδιαρθρώνεις τους εχθρούς, ακολουθούμενες από ταχύτατες αποχωρήσεις.
- Ο σκοπός δεν είναι να καταστρέψεις τους εχθρούς σου, γιατί μπορεί να είναι οι αυριανοί σου σύμμαχοι.
- Οι πολλοί εχθροί μπορεί να είναι καλύτεροι από έναν και μοναδικό, εφ’ όσον μπορούν να πεισθούν να επιτεθούν ο ένας στον άλλον.
- Να προσπαθείς να τελειώνεις τους πολέμους επιτυχώς με το να προσεταιρίζεσαι συμμάχους για να αλλάζεις την ισορροπία δυνάμεων.
- Η διπλωματία είναι ακόμη πιο σημαντική κατά τη διάρκεια του πολέμου απ΄ ότι κατά την ειρήνη.
- Οι πιο χρήσιμοι σύμμαχοι είναι εκείνοι πλησιέστερα στον εχθρό, γιατί αυτοί ξέρουν καλύτερα από κάθε άλλον πως να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις δυνάμεις του.
- Η υπονόμευση του εσωτερικού του εχθρού είναι ο φθηνότερος δρόμος για τη νίκη. Τόσο φθηνός, στην πραγματικότητα, σε σύγκριση με το κόστος και τον κίνδυνο της μάχης, που πρέπει να επιχειρείται πάντα, ακόμη και με τους φαινομενικά πιο σκληρού αντιπάλου.
- Όταν η διπλωματία ή η εσωτερική υπονόμευση δεν είναι επαρκής, και η μάχη είναι αναπόφευκτη, να χρησιμοποιείς μεθόδους και τακτικές που εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του εχθρού, να αποφεύγεις να ξοδεύεις τις στρατιωτικές σου δυνάμεις, και να φθείρεις υπομονετικά την ισχύ του εχθρού.
Επίλογος
Η στρατηγική, είναι μια αλληλουχία αιτιών και αποτελεσμάτων, η πορεία των οποίων μπορεί να αναλυθεί και να γίνει κατανοητή από μια πνευματική προσπάθεια, αλλά όχι κατευθυνόμενη από τη φαντασία. Εάν ο στόχος μας είναι να «διατηρηθεί η ειρήνη και η ασφάλεια» απαιτείται από την κυβέρνηση να λάβει αποτελεσματικά μέτρα για την πρόληψη και την άρση των απειλών αλλά επίσης να δράσει προς την καταστολή επιθέσεων, επιθετικότητας ή παραβιάσεων της ειρήνης. Η ατζέντα για την πρόληψη είναι κοινώς αναγνωρισμένη από την απαίτηση να καταστείλουμε τις παραβιάσεις της ειρήνης.
Αυτή η αλαζονική συμπεριφορά της Τουρκίας φαίνεται να αποτελεί ανυπέρβλητη πρόκληση, όχι μόνο για εμάς αλλά για όλα τα κράτη της Μεσογείου. Εξάλλου, δεν είναι μόνο μια μαζική, πολυδιάστατη κρίση που απαιτεί συλλογική δράση. Είναι επίσης ένα γεγονός που μεγεθύνει πολλές προϋπάρχουσες δυνάμεις που ωθούν τη γεωπολιτική σε μια περισσότερο συνεργατική και πιο συγκρουσιακή κατεύθυνση. Ωστόσο, ας είμαστε προσεκτικοί ενάντια στον «ακραίο ρεαλισμό» επειδή παρέχει τους λόγους για σκόπιμη ή ουσιαστική δράση και επειδή προσφέρει ένα συνεχή αγώνα για ισχύ που καθιστά αδύνατη κάθε είδους διεθνούς κοινωνίας.
Μόνο μια διαρκής αεροναυτική υπεροχή θα είναι η εγγύηση για τη διατήρηση της οικονομικής υπεροχής. Εννοώ μια μόνιμη ευρωπαϊκή αεροναυτική δύναμη στη Μεσόγειο. Όχι βέβαια όπως η επιχείρηση IRINI (ΕΙΡΗΝΗ) αλλά μια επιχείρηση τύπου Display Determination (ΕΠΙΔΕΙΞΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΗΚΟΤΗΤΑΣ) με όλη τη σημασία των λέξεων και υπό το πνεύμα των 15 διδαγμάτων στρατηγικής που προαναφέρθηκαν.
Επίσης όταν αναφέρουμε την οικονομική υπεροχή, μιλάμε για μια επιχείρηση πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αντιλαμβανόμαστε την εξαιρετικά ισχυρή επιχείρηση που έχει πολύ μεγάλη σημασία για την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα πολλά δισεκατομμύρια κέρδη δεν πρόκειται θα παραδοθούν χωρίς σκληρό αγώνα. Κάποιοι ουτοπιστές ή πλουραλιστές υποστηρίζουν ότι η ισχύς εξολόθρευσης των σημερινών όπλων είναι τόσο πολύ μεγάλη για να διακινδυνεύσουμε μια μεγάλη σύγκρουση. Αλλά αυτό το λάθος σκέψης έγινε ακόμη και στον προηγούμενο αιώνα. Τότε, οι αναλυτές πρόβλεψαν ότι τα όπλα είχαν γίνει τόσο τεχνολογικά προηγμένα και τόσο θανατηφόρα, ώστε κανένας δεν θα τολμούσε να καταφεύγει ποτέ στη χρήση τους. Πολλοί έκαναν τον αδυσώπητο αγώνα των εξοπλισμών ως μέρος μιας οικονομικής προσπάθειας για την τόνωση της εγχώριας βιομηχανίας τους πιστεύοντας ότι μια τέτοια κούρσα θα οδηγούσε σε αποφυγή συγκρούσεων. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι απέδειξαν ότι είναι λάθος αυτές οι σκέψεις. Ας μη ξανακάνουμε τα ίδια λάθη.
Πηγή: *Ο Υποναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς είναι Senior Researcher of Strategy International και Member of Institute for National and international Security geopolitics.iisca.eu
