Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος
Κάτω από την αχανή πρωτεύουσα, κρύβονται πολλά μυστικά…
Ένας σκοτεινός και σιωπηλός κόσμος με υπόγεια γεμάτα υγρασία, δαιδαλώδεις στοές, χορταριασμένα σκαλοπάτια, δωμάτια με σκουριασμένα λουκέτα, σιδερένιες πόρτες και σπασμένους πάγκους!
Απλώνεται σε πολλές περιοχές και είναι τα παλιά πολεμικά καταφύγια που κατασκευάστηκαν τα περισσότερα, λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να προστατευσουν τους κατοίκους της Αθήνας από αεροπορικούς βομβαρδισμούς.
Άγνωστος ο ακριβής αριθμός τους, και η κατάσταση που βρίσκονται…
Ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος στα απομνημονεύματα του κάνει λόγο για 400 δημόσια καταφύγια.
Παράλληλα στρατιωτικές πηγές εικάζουν ότι σε νεόδμητα κτίρια (πολυκατοικίες, τράπεζες, εργοστάσια, κλπ), κατασκευάστηκαν περίπου 5.500 νέα καταφύγια.
Επειδή το κράτος δεν μπορούσε (οικονομικά και χρονικά) να κατασκευάσει μόνο του όλα τα καταφύγια που έπρεπε, μοιραία μετακύλισε ένα μέρος αυτού του έργου, στον ιδιωτικό τομέα (σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα).
Συγκεκριμένα, με αναγκαστικό νόμο του 1936, απαγορευόταν να χτιστεί κτίριο από τρεις ορόφους και πάνω (του ισογείου συμπεριλαμβανομένου) αν δεν υπήρχε πρόβλεψη για καταφύγιο.
Αυτός ο νόμος καταργήθηκε το 1956.
Η ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ
Όλα ξεκίνησαν το 1936, επί Ιωάννη Μεταξά, όταν άρχισε να διαφαίνεται στο διεθνές περιβάλλον, ότι οδεύουμε σύντομα προς έναν μεγάλο πόλεμο.
Έτσι διέταξε να κατασκευαστούν καταφύγια –όπερ και εγένετο σε μια φρενήρη κατασκευαστική δραστηριότητα μιας γεμάτης τετραετίας, δηλαδή μεταξύ 1936-1940.
Τότε υπήρχε η Ανωτέρα Διοίκηση Αντιαεροπορικής Αμύνης (ΑΔΑΑ), μια ειδική «επιτροπή σοφών», στην οποία μετείχαν στρατιωτικοί, αλλά και πολίτες, όπως αρχιτέκτονες, καθηγητές πανεπιστημίου και μηχανικοί, οι οποίοι ρύθμισαν από κοινού το αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο, από το οποίο εξαρτάτο η κατασκευή τους.
Έτσι λοιπόν, υπήρχαν πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές γι’ αυτά.
Όλα ήταν ξεκάθαρα ρυθμισμένα, π.χ. το πλήθος και το μέγεθος των θαλάμων, η διαρρύθμιση των χώρων, η φύση των δομικών υλικών, το πάχος των τοίχων, το είδος των θωρακισμένων θυρών.
Σύμφωνα με τον ερευνητή, Κωνσταντίνο Κυρίμη που έχει χαρτογραφήσει, φωτογραφίσει και αναδείξει πολλά καταφύγια, κάποια κατασκευαστικά στοιχεία, όπως θωρακισμένες πόρτες, κεντρικοί θάλαμοι, βοηθητικοί θάλαμοι, προθάλαμοι, στοές, έξοδοι διαφυγής, χώροι υγιεινής, δεξαμενές ύδατος, απαντώνται στα περισσότερα από αυτά.
Επίσης, στα καταφύγια απαγορευόταν ρητώς να περνάνε οι κεντρικές σωληνώσεις νερού του κτιρίου, γιατί αν τρυπούσαν, τότε θα πλημμύριζε το καταφύγιο και οι άνθρωποι θα πέθαιναν σαν τα ποντίκια.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΕΡΑΜΥΝΑΣ
Η τότε φιλοσοφία του καθεστώτος Μεταξά ήταν η εξής.
Για να σωθούμε από μια αεροπορική επιδρομή, δεν φτάνει μόνο να υπάρχει ένα γερό καταφύγιο, αλλά χρειάζεται να εκπαιδευτεί και ο κόσμος.
Κάπως έτσι, ξεκίνησαν στην Αττική ειδικές ασκήσεις αεράμυνας, οι οποίες εντατικοποιήθηκαν ιδιαίτερα από το 1938. Οι ασκήσεις αυτές ήταν τόσο ρεαλιστικές, ώστε στον αττικό ουρανό πετούσαν κανονικά αεροπλάνα ερχόμενα σε κύματα, υπήρχαν κανονικά πυρά που έριχναν οι πυροβολαρχίες από το Φάληρο, ενώ υπήρχε μέχρι και προσομοίωση φωτιάς –ήταν μια εξαιρετικά ρεαλιστική στρατιωτική άσκηση.
ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
Ο ερευνητής αποκάλυψε δυο χαρακτηριστικές περιπτώσεις στις οποίες τα καταφύγια αποδείχθηκαν παγίδα θανάτου γι’ αυτούς που κρύφτηκαν μέσα τους.
Στην πρώτη, ο μηχανικός που το έφτιαξε, σε αντίθεση με ότι όριζαν οι κανονισμοί, άφησε να περάσουν από το καταφύγιο οι κεντρικές σωληνώσεις ύδατος, οι οποίες λόγω των βομβαρδισμών έσπασαν.
Το καταφύγιο πλημμύρισε με νερό και οι άνθρωποι πνίγηκαν προτού προλάβουν να απεγκλωβιστούν.
Στην δεύτερη και πλέον χαρακτηριστική (όπως και εξίσου τραγική) περίπτωση, τον Ιανουάριο του 1944 όταν βομβάρδισαν οι Σύμμαχοι τον Πειραιά, χτυπήθηκε ένα καταφύγιο κοντά στο λιμάνι που άνηκε στην «Ηλεκτρική Εταιρεία του Πειραιά» και στο οποίο είχαν βρει προστασία περίπου 70 μαθήτριες της Οικοκυρικής Σχολής μαζί με τις δασκάλες τους.
Το καταφύγιο άντεξε μεν, αλλά η πολυκατοικία από πάνω του γκρεμίστηκε και τα θραύσματά της έφραξαν την έξοδο. Οι κάτοικοι προσπαθούσαν με πρόχειρα μέσα να ανοίξουν μια τρύπα προκειμένου να βγάλουν έξω τις εγκλωβισμένες μαθήτριες αλλά μετά από λίγο ακολούθησε και δεύτερος βομβαρδισμός και η είσοδος φράκαρε εντελώς.
Αυτό συνέβη, γιατί εν μέσω Κατοχής, δεν υπήρχαν πλέον οργανωμένα αγήματα παθητικής Αεράμυνας.
Και τα κορίτσια αυτά πέθαναν από ασφυξία»
Καταφύγια, δεν υπάρχουν μόνο στην Αθήνα και τον Πειραιά, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, στο Αγρίνιο, στα Χανιά, στη Μήλο, στο Βόλο, στην Πάτρα και στην Κέρκυρα.
Στο Αγρίνιο έχει γίνει επισκέψιμο το αντίστοιχο πολεμικό καταφύγιο, όπως και στον Αδάμαντα στην Μήλο.
Πολύ κοντά στο Σύνταγμα, έχει ένα εντυπωσιακότατο και σχετικά καλοδιατηρημένο καταφύγιο, με δεκάδες θαλάμους.
Πηγή: militaire.gr
