του Δημητρίου Μερκούριου Κόντη*
Απόσπασμα από «χάρτης 6» του 2022 (υπουργείο Εξωτερικών), αναφορικά με τις βραχονησίδες στο Αιγαίο. Με κόκκινο χρώμα σημειώνεται η αιγιαλίτιδα ζώνη της Ζουράφας, την οποία αμφισβητούν οι Τούρκοι.
19 Οκτωβρίου 1912 (π.η.): Ο ελληνικός στόλος απελευθερώνει την Σαμοθράκη.
31 Μαρτίου 1913: Δεύτερη συλλογική διακοίνωση των Έξι Δυνάμεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για άμεσο τερματισμό του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου. Οι Έξι Δυνάμεις ζητούν η Τουρκία να παραχωρήσει όλα τα νησιά του Αιγαίου χωρίς όρους.
1 Απριλίου 1913: O βουλγαρικός και σερβικός στρατός ετοιμάζεται να προελαύσει στην Κωνσταντινούπολη. Οι Τούρκοι δίνουν άμεσα θετική απάντηση στην πρόταση των Έξι Δυνάμεων.
30 Μαΐου 1913: Συνθήκη του Λονδίνου. Λήξη Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Όλα τα νησιά του Αιγαίου παραχωρούνται από την Τουρκία στις Έξι Δυνάμεις, ώστε να αποφασιστεί η τύχη τους (άρθρο 5).
13 Φεβρουαρίου 1914: Κοινοποίηση της απόφασης των Έξι Δυνάμεων στην Αθήνα. Τα νησιά του Αιγαίου (πλην των Δωδεκανήσων που παρέμειναν de facto σε Ιταλική κατοχή), εκτός από την Ίμβρο, την Τένεδο και το Καστελόριζο, θα εκχωρηθούν de jure στην Ελλάδα, αφού ολοκληρωθούν τα προαπαιτούμενα που ορίζονται στην απόφαση. Η απόφαση δεν επιβάλλεται από τις Δυνάμεις στην Τουρκία, λόγω της επικείμενης κατάρρευσης της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας.
Παρατήρηση: Είναι προφανές πως δεν ήταν στην πρόθεση των Δυνάμεων να αποδώσουν στην Ελλάδα όλα τα νησιά του Βορείου και του Ανατολικού Αιγαίου και να επιστρέψουν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τις περιβάλλουσες νησίδες τους. Άλλωστε οι Οθωμανοί είχαν χάσει όλες τις Ευρωπαϊκές τους κτήσεις με τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο πλην της περιοχής των Στενών και την Κωνσταντινούπολη.
18 Σεπτεμβρίου 1914: Ο Βενιζέλος υπόσχεται στους Τούρκους να μην εκτελέσει τελικά μονομερώς την απόφαση των Έξι Δυνάμεων. Ελλάδα και Τουρκία περιμένουν την εξέλιξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, προσδοκώντας το καλύτερο για τα εθνικά τους συμφέροντα. Τεκμαίρεται πως ο Βενιζέλος αποφάσισε πως δεν ήταν προς το συμφέρον της Ελλάδας να αποδώσει τρία ελληνικά νησιά στους Τούρκους από την στιγμή που ο Μεγάλος Πόλεμος είχε αλλάξει άρδην τα δεδομένα.
25 Απριλίου 1920: Στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας οι Σύμμαχοι και νικητές του Πρώτου Παγκοσμίου λαμβάνουν μια ενδιάμεση απόφαση αναφορικά με την απόδοση των νησιών του Βορείου Αιγαίου ((Ίμβρος, Τένεδος, Λήμνος, Σαμοθράκη) και της Μυτιλήνης από την (ηττημένη του πολέμου) Τουρκία στην Ελλάδα. Η απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου των Συμμάχων ορίζει πως θα πρέπει να εγκριθεί μια διάταξη [στην Συνθήκη των Σεβρών] με την οποία η Τουρκία θα αναγνωρίζει την ελληνική κυριαρχία σε αυτά τα νησιά και επίσης στον μεγάλο αριθμό νησίδων που τα περιβάλλουν. Η βραχονησίδα «Ζουράφα» αποτελεί «Περιβάλλουσα νησίδα» της Σαμοθράκης, σύμφωνα με την φρασεολογία της ενδιάμεσης απόφασης των Συμμάχων, γεγονός που τεκμαίρεται από την γεωγραφική της θέση. Η αρχική πρόταση, αναφορικά με την φρασεολογία που θα χρησιμοποιηθεί στην Συνθήκη των Σεβρών, είναι να προσδιοριστούν και να οριοθετηθούν επακριβώς οι βράχοι και οι νησίδες του Βορείου Αιγαίου μεταξύ δύο γεωγραφικών γραμμών.
10 Αυγούστου 1920: Υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Επιλέγεται εν τέλει ένας διαφορετικός τρόπος για να εξασφαλιστεί η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Βορείου και Ανατολικού Αιγαίου από τα αποφασισθέντα του Σαν Ρέμο. Επικυρώνεται το άρθρο 5 της Συνθήκης του Λονδίνου και έμμεσα το αποτέλεσμα του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. ότι δηλαδή οι Οθωμανοί έχασαν από το 1913 τα πάντα στο Αιγαίο. Επικυρώνεται επίσης η διαιτητική απόφαση των Έξι Δυνάμεων του 1914. Επιστρέφονται στην Τουρκία τα νησιά που βρίσκονται εντός τριών μιλίων από τις Ασιατικές ακτές (άρθρο 84). Ο γενικός κανόνας (άρθρο 30) ορίζει πως τα νησιά και οι νησίδες εντός του ορίου των 3 μιλίων, τα εθιμικά χωρικά ύδατα της εποχής, παραμένουν στην επικράτεια της παράκτιας χώρας.
Νοέμβριος 1922: Οι Σύμμαχοι με επικεφαλής τον Λόρδο Κέρζον αποφασίζουν προτού οι αντιπροσωπείες τους φτάσουν στην Λωζάννη, να διατηρήσουν την φρασεολογία της Συνθήκης των Σεβρών, αναφορικά με την απόδοση των νησιών του ΒΑ στην Ελλάδα (αλλά και των Δωδεκανήσων στην Ιταλία). Ο Κέρζον θεωρεί πως με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζονται τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας.
19 Νοεμβρίου 1922: Στο Hôtel des Alpes-Grand Hôtel στο Montreux της Ελβετίας οι Σύμμαχοι καθορίζουν την τύχη των νησιών του Αιγαίου, μερικές μέρες πριν ξεκινήσουν οι επίσημες διαπραγματεύσεις στην Λωζάννη. Ο Λόρδος Κέρζον δηλώνει στον Μπενίτο Μουσολίνι και στον Ρεϋμόν Πουανκαρέ ότι «το μόνο που ήθελε να κάνει ήταν να καταστήσει σαφές ότι τα τουρκικά δικαιώματα σε όλα τα νησιά του Αιγαίου επρόκειτο να εξαφανιστούν στη νέα συνθήκη.» Ο Κέρζον γνώριζε ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε αποποιηθεί οριστικά και αμετάκλητα την κυριαρχία της σε όλα τα νησιά του Αιγαίου με την συνθηκολόγηση της στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, γεγονός που θα τόνιζε στον Ισμέτ Ινονού κατά την Συνδιάσκεψη της Λωζάννης.
25 Νοεμβρίου 1922: Ο επικεφαλής της τουρκικής αντιπροσωπείας στην Λωζάννη, Ισμέτ Ινονού, περιορίζεται στο να ζητήσει την επιστροφή όλων των μικρών νησίδων, που βρίσκονται εντός τριών μιλίων από τις ασιατικές ακτές, στην Τουρκία.
24 Ιουλίου 1923: Υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης. Διατηρείται η φρασεολογία της Συνθήκης των Σεβρών. Μοναδική διαφορά αποτελεί η απόδοση της Ίμβρου και της Τενέδου στην Τουρκία. Το αίτημα του Ινονού για την απόδοση των μικρών νησίδων, εντός των τουρκικών χωρικών υδάτων, στην Τουρκία γίνεται αποδεκτό. Έτσι προκύπτει πως η τουρκική κυριαρχία στο Αιγαίο το 1923 περιορίζεται στα τρία μίλια από τις ακτές της. Η μεταγενέστερη αλλαγή της Αιγιαλίτιδας ζώνης του Αιγαίου στα έξι μίλια δημιούργησε το σημερινό κυριαρχικό καθεστώς στο Αιγαιακό αρχιπέλαγος, χωρίς όμως να τροποποιηθεί το εδαφικό καθεστώς που προσδιορίστηκε στην Λωζάννη.
Συμπέρασμα: Οι Οθωμανοί απεμπόλησαν την κυριαρχία τους στην Σαμοθράκη και κατ’ επέκταση και στην βραχονησίδα Ζουράφα αρχικά με την αποδοχή της δεύτερης συλλογικής διακοίνωσης των Έξι Δυνάμεων του 1913, γεγονός που επικυρώθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου. Πρόθεση των Δυνάμεων ήταν να αποδοθεί η Σαμοθράκη και η Ζουράφα στην Ελλάδα με τις αποφάσεις του 1914, του Σαν Ρέμο του 1920 και την Συνθήκη των Σεβρών. Η οριστική de jure απόδοση της Σαμοθράκης και της Ζουράφας στην Ελλάδα συντελέστηκε με την Συνθήκη της Λωζάννης.
*Ο Δημήτριος-Μερκούριος Κόντης είναι ιστορικός ερευνητής. anixneuseis.gr
