Βασίλης Νέδος
Μια πρακτική από το μακρινό παρελθόν έχουν επαναφέρει σε χρήση τους τελευταίους μήνες οι τουρκικές αρχές. Σκοπός, όπως φαίνεται από την ανάλυση των δεδομένων, είναι να δοκιμαστεί στο πεδίο η πιθανότητα κλεισίματος των κόλπων της Μικράς Ασίας και των νησίδων που ανήκουν στη Τουρκία, με σκοπό την προβολή των μαξιμαλιστικών θέσεων της Αγκυρας. Δεν είναι σαφές γιατί γίνονται τέτοια βήματα από την Τουρκία, δίχως να αποκλείεται το ενδεχόμενο η Αγκυρα να επιθυμεί να δείξει κάποια σημάδια αντίδρασης στην –καθαρά φιλολογική– συζήτηση που έχει ανοίξει τους τελευταίους μήνες περί πιθανής τμηματικής επέκτασης των χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ν.μ. σε τμήματα της ελληνικής επικράτειας.
Από πού όμως ξεκινάει το συγκεκριμένο θέμα; Ηδη από το περασμένο φθινόπωρο του 2022 συχνά τα πληρώματα εμπορικών πλοίων, αλιευτικών και άλλων σκαφών με σημαίες τρίτων χωρών –πάντα όμως τουρκικών συμφερόντων– απαντούν σε κλήσεις για υποβολή αναφοράς (hailing) από το Λιμενικό Σώμα (Λ.Σ.) ισχυριζόμενα ότι κινούνται εντός τουρκικών χωρικών υδάτων ή διεθνών υδάτων. Στην πραγματικότητα αυτά τα σκάφη κινούνταν πέρα από τη μέση γραμμή ανάμεσα σε Μικρά Ασία και νησιά και κάποιες φορές εντός ελληνικών χωρικών υδάτων. Η επανάληψη του φαινομένου καλλιέργησε υποψίες στην ελληνική πλευρά για προσπάθεια της Τουρκίας να αμφισβητήσει περαιτέρω ακόμα και τα διεθνώς αναγνωρισμένα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και το σημείο έναρξης των διεθνών. Αυτή η δραστηριότητα δεν συνάδει με τις συνήθεις επιθετικές ενέργειες, όπως οι παρενοχλήσεις σκαφών του Λ.Σ. από ακταιωρούς της Τουρκικής Ακτοφυλακής, αλλά κινείται σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση.
Ατύπως, σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο, οι Τούρκοι φαίνεται να κινούνται με βάση ένα Προεδρικό Διάταγμα του 1964, το οποίο δεν συμβαδίζει με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (UNCLOS).
Βάσει εκείνου του Προεδρικού Διάταγματος, το οποίο ακολούθησε την –καθυστερημένη– επέκταση των χωρικών υδάτων της Τουρκίας από τα 3 στα 6 ν.μ., το σύνολο των κόλπων της Μικράς Ασίας στο Αιγαίο και το μέρος της Ανατολικής Μεσογείου που αφορά την Ελλάδα (από το Ξηρό απέναντι από τη Σαμοθράκη και τη Ζουράφα μέχρι το Κας απέναντι από το Καστελλόριζο) «κλείνονταν» με ευθείες γραμμής βάσης. Πέρα από τους μεγάλους κόλπους της μικρασιατικής ακτής (Αδραμμυτίου, Κεραμεικού, Σμύρνης κ.ά.) κλείνονταν με ευθείες γραμμές βάσης και μικροί κολπίσκοι απέναντι από τη Λέσβο και τη Χίο. Επιπλέον, με βάση αυτή την αντίληψη δημιουργούνταν ένα τρίγωνο στα Δαρδανέλλια με προβολές της Ιμβρου και της Τενέδου, που μετέφερε σημαντικά την επήρεια αυτών των νησιών προς τα δυτικά.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι Τούρκοι μετρούν τα χωρικά ύδατα της ακτής τους από την ευθεία γραμμή βάσης που κλείνει τον κόλπο, μετατοπίζοντας την επήρεια της Μικράς Ασίας έναντι των ελληνικών νησιών με τρόπο που παραβιάζει από κάθε άποψη το υφιστάμενο στάτους κβο της αιγιαλίτιδας ζώνης των 6 ν.μ. στο Αιγαίο Πέλαγος. Το γεγονός ότι οι τουρκικές αρχές δεν έχουν προβεί σε κάποια δήλωση που να υποστηρίζει αυτή την άποψη με οποιοδήποτε επίσημο έγγραφο οδηγεί την Αθήνα στο συμπέρασμα ότι η Αγκυρα δοκιμάζει τα νερά. Ενα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι τα σκάφη του τουρκικού ναυτικού δεν κινούνται με βάση αυτές τις συντεταγμένες. Την πρακτική αυτή ακολουθούν αποκλειστικά σκάφη της τουρκικής ακτοφυλακής, αλιευτικά και εμπορικά πλοία τουρκικών συμφερόντων με σημαίες τρίτων χωρών.
Οι Τούρκοι φαίνεται να κινούνται με βάση ένα Προεδρικό Διάταγμα του 1964, το οποίο δεν συμβαδίζει με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.
Ουδείς εξ όσων έχουν ασχοληθεί με το θέμα θεωρεί ότι είναι δυνατόν σοβαρά η Αγκυρα να επιστρέψει σε μια πρακτική την οποία είχε εγκαταλείψει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, σχεδόν πριν από μισό αιώνα. Πρακτικά οι Τούρκοι μετά το 1973 –όταν ξεκίνησαν οι συζητήσεις για την UNCLOS, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1982– ουδέποτε χρησιμοποίησαν ως βάση έναρξης για τον υπολογισμό των χωρικών υδάτων της μικρασιατικής ακτής την υπόθεση ύπαρξης κλειστών κόλπων ή γραμμών βάσης που περιλαμβάνουν και τις νησίδες τους. Υπενθυμίζεται ότι η UNCLOS τέθηκε σε ισχύ το 1994, η Ελλάδα την κύρωσε τον Μάιο του 1995 και τον επόμενο μήνα η τουρκική Εθνοσυνέλευση προχώρησε στην υιοθέτηση του λεγόμενου casus belli σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων.
Επειδή η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο κράτος στην UNCLOS, ουδείς μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο επισημοποίησης αυτής της αντίληψης. Υπενθυμίζεται ότι οι προβλέψεις της παράτυπης συμφωνίας Αγκυρας – Τρίπολης (το αποκαλούμενο τουρκολιβυκό μνημόνιο) αποτελούν κατάφωρη παραβίαση κάθε έννοιας της UNCLOS, όπως άλλωστε και οι διεκδικήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ως εκ τούτου, στην Αθήνα υπάρχει μια εύλογη διερώτηση σχετικά με το αν η Αγκυρα θα επιχειρήσει κάποια στιγμή να επισημοποιήσει αυτές τις αντιλήψεις. Υπενθυμίζεται ότι μετά το αποκαλούμενο τουρκολιβυκό μνημόνιο, η Αγκυρα εγγράφως και στο πλέον επίσημο φόρουμ, αυτό του ΟΗΕ, έχει δημοσιοποιήσει απόψεις που η ελληνική διπλωματία θεωρούσε στο παρελθόν εξαιρετικά δύσκολο να κατατεθούν με επίσημο τρόπο (λ.χ. η σύνδεση της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου με την κυριαρχία τους από την Ελλάδα). Βέβαια, σε περίπτωση που η Τουρκία ακολουθήσει μια τέτοια στάση, η Ελλάδα δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει προς την ίδια κατεύθυνση της αύξησης των χωρικών υδάτων.
Στο μικροσκόπιο
Αυτές οι λεπτές γραμμές που προκύπτουν από τις μεταβολές της καθημερινής ναυτικής δραστηριότητας στο Αιγαίο δεν μπορεί παρά να παρακολουθούνται από πολύ κοντά εκ μέρους της Αθήνας. Γεγονός απολύτως φυσιολογικό καθώς η Αθήνα και η Αγκυρα διανύουν παράλληλες προεκλογικές περιόδους και καθετί που γίνεται αυτή τη στιγμή στην Τουρκία μπαίνει εκ των πραγμάτων στο ελληνικό μικροσκόπιο. Την ίδια στιγμή, πάντως, στην Αθήνα παρακολουθούνται στενά οι εξελίξεις στη Λιβύη, όπου όπως όλα δείχνουν (επαφές υπουργού Πετρελαίου στην Ουάσιγκτον, επίσκεψη διευθυντή CIA στη Λιβύη) ο αμερικανικός παράγοντας επιχειρεί να πιέσει την κατάσταση στη χώρα προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης, ήτοι της δημιουργίας συνθηκών για τη διενέργεια εκλογών.
Ο Μπλίνκεν στην Αθήνα
Σε τελική φάση οριστικοποίησης βρίσκεται η επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, στην Αθήνα. Ο κ. Μπλίνκεν θα πραγματοποιήσει περιοδεία στην περιοχή και είναι πιθανό να βρίσκεται στην Ελλάδα για επαφές την 21η Φεβρουαρίου. Στους σταθμούς του ταξιδιού του θεωρείται βέβαιο ότι θα περιλαμβάνεται και η Τουρκία. Από την ελληνική πλευρά αξιολογείται ως ιδιαιτέρως σημαντικό το γεγονός ότι ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας θα βρεθεί σε Ελλάδα και Τουρκία πριν από τις κάλπες στις δύο χώρες, επιλογή που αντανακλά την επιθυμία των ΗΠΑ να μην συνδυαστεί η εκλογική περίοδος με κινήσεις αποσταθεροποίησης στην περιοχή.
Πηγή: kathimerini.gr
