Πανγιώτης Παντελίδης
Το κουβάρι που ξετυλίγεται και οι... σκιώδεις διαδικασίες
Η Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης, γνωστή ως USAID, φαίνεται να έχει μπει για τα καλά στο στόχαστρο του Έλον Μασκ και της νεοσύστατης υπηρεσίας Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας (DOGE). Οι αποκαλύψεις δείχνουν αρκετά από τα χρηματοδοτικά προγράμματα της USAID να μην είναι τελικά και τόσο ανθρωπιστικής φύσεως. Τουλάχιστον ένα από αυτά αφορά την Κύπρο, με χορηγίες που φαίνεται να έλαβαν αρκετές ΜΚΟ, ερευνητικά κέντρα και άλλοι φορείς που δραστηριοποιήθηκαν υπέρ του Σχεδίου Ανάν.
Ποιες ήταν οι ΜΚΟ, οι φορείς και τα άτομα που έλαβαν αυτά τα κονδύλια; Το κουβάρι ξετυλίγουν εν μέρει δύο πολυσέλιδες εκθέσεις.
Η πρώτη με τίτλο «CYPRUS BI-COMMUNAL DEVELOPMENT PROGRAM EVALUATION» φαίνεται να έχει κατατεθεί στη USAID στις 25 Μαΐου του 2004 από μια εξαμελή ομάδα αξιολόγησης της Development Associates, εταιρεία που σύμφωνα με την έκθεση συνεργάστηκε με τη USAID για την αξιολόγηση της στρατηγικής, των στόχων και της υλοποίησης του Bi-Communal Development Program. Η ομάδα αξιολόγησης αποτελείτο από τέσσερεις Αμερικανούς, μία Τουρκοκύπρια και ένα Ελληνοκύπριο, τον Γιώργο Λεβέντη. Η δεύτερη έκθεση έχει τίτλο «ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ» και εκδόθηκε από το UNDP-ACT με συντελεστές τους Christopher Louise, Nicolas Jarraud, Kimberly Foukaris, Ελισάβετ Κασσίνη, John Lewis, Σταυρούλα Γεωργιάδου, Nilgun Arif, Pelin Maneoglou, και Pembe Mentesh. Αυτή η έκθεση δίνει περισσότερη έμφαση στο δίκτυο των ΜΚΟ στην Κύπρο για την προώθηση της δικοινοτικής συνεργασίας και συμφιλίωσης μέσω του Προγράμματος Ανάπτυξης του ΟΗΕ – United Nations Development Program (UNDP) και της USAID.
Cyprus Bi-Communal Development Program
Η έκθεση αποτελείται από 120 σελίδες και περιέχει πληροφορίες γύρω από τη δομή του προγράμματος χρηματοδότησης, τους σκοπούς του, τη μεθοδολογία, τους εμπλεκόμενους φορείς και διάφορα άλλα ευρήματα που εξετάζουν τη διαχείριση και την κατανομή των κονδυλίων. Σύμφωνα με τον πρόλογο της έκθεσης, το Bi-Communal Development Program (BDP) δαπάνησε από το 1998 και μετά 60,5 εκα τομμύρια δολάρια (30,5 εκατομμύρια από το 1998 έως το 2001 – 30 εκ. από τη USAID και 0,5 εκ. από το UNDP) με στόχο την προώθηση της δικοινοτικής συνεργασίας και την επαναπροσέγγιση στο Κυπριακό. Το BDP ήταν μόνο το ένα από τα τρία προγράμματα της αμερικανικής Κυβέρνησης που στόχευε στη στήριξη δικοινοτικών προγραμμάτων. Τα άλλα δύο προγράμματα ήταν το Πρόγραμμα Υποτροφιών Κύπρου-Αμερικής και το Bi-Communal Support Program, και τα δύο υπό την επίβλεψη του State Department. Σύμφωνα με την έκθεση, το Μάρτιο του 1998 υπογράφηκε συμφωνία επιχορήγησης μεταξύ USAID και UNDP και ένα μήνα μετά, δημιουργήθηκε η Μονάδα Διαχείρισης του Έργου (PMU). Οι βασικοί όροι κατανομής της συμφωνίας USAID – UNDP ήταν να διατίθεται περίπου 60% των συμβάσεων σε φορείς υλοποίησης και το 20% σε ΜΚΟ, χωρίς να γίνεται αναφορά στο υπόλοιπο 20%. Η Μονάδα Διαχείρισης του Έργου είχε εξουσιοδοτηθεί να ενεργεί για λογαριασμό του Γραφείου Υπηρεσιών Έργων του ΟΗΕ (UNOPS) στην Κύπρο με τη δυνατότητα να παρέχει επιχορηγήσεις κάτω των $30,000 χωρίς κάποια αναθεώρηση από το UNOPS και επιχορηγήσεις άνω των $30,000 με υπογραφή από το UNOPS.
Η ομάδα αξιολόγησης της έκθεσης ανέλαβε μεταξύ άλλων να πάρει συνεντεύξεις από εμπλεκόμενους φορείς, τους «Opinion Leaders» και τους «program grantees», δηλαδή τις ηγετικές προσωπικότητες και τους δικαιούχους των κονδυλίων. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι ηγετικές προσωπικότητες που απασχόλησαν την έρευνα είχαν επιλεγεί κατόπιν υποδείξεως της Πρεσβείας των ΗΠΑ. Ακόμη, δεν κατονομάζονται όλοι οι «program grantees» αλλά μόνο ένα μικρό δείγμα. Στη λίστα των ηγετικών προσωπικοτήτων βρίσκονται μεταξύ άλλων τα ονόματα των Καίτης Κληρίδου (ΔΗΣΥ), Ελένης Μαύρου (ΑΚΕΛ), Μιχάλη Παπαπέτρου, Λέλλου Δημητριάδη, Τάκη Χατζηδημητρίου, Χρήστου Αρτεμίου (τότε Προέδρου της Παγκύπριας Επιτροπής Προσφύγων), Κώστα Σεβέρη (τότε μέλους του ΔΣ της Τράπεζας Κύπρου), Πέτρου Λοΐζου (τότε Καθηγητή στο Intercollege), Μητροπολίτη Κύκκου Νικηφόρου, Ανδρέα Παράσχου (τότε Αρχισυντάκτη της εφημερίδας «Πολίτης»), Άριστου Μιχαηλίδη και Σενέρ Λεβέντ (Αρχισυντάκτη εφημερίδας «Afrika»). Από τις ηγετικές προσωπικότητες τρία πρόσωπα, χωρίς να κατονομάζει η έκθεση ποια είναι αυτά, είχαν λάβει χρηματοδότηση από ένα προηγούμενο πρόγραμμα του BDP, το Harvard Study Group.
Στα γενικά συμπεράσματα της έκθεσης αναφέρει τα επιτεύγματα του BDP και συγκεκριμένα κάνει λόγο για διάθεση σημαντικών οικονομικών πόρων προς οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που βοήθησε στην αύξηση της δραστηριότητας των ΜΚΟ σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Σύμφωνα με την έκθεση, το πρόγραμμα δεν κατάφερε ποτέ να αναπτύξει συνεπή και τεκμηριωμένα κριτήρια για τη χορήγηση χρημάτων:
«Ούτε οι δικαιούχοι, ούτε οι υπάλληλοι της Μονάδας Διαχείρισης του Έργου μπορούσαν να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους εγκρίνονταν ή απορρίπτονταν τα projects»
77 ΜΚΟ φαίνεται να έλαβαν επιχορηγήσεις από το BDP, με 23 από αυτές να λαμβάνουν περισσότερες από μία, χωρίς να υπάρχει συνολική αξιολόγηση της προόδου κάθε οργάνωσης στις όποιες δικοινοτικές προσπάθειες. Η λίστα αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον στα ονόματα των δικαιούχων από τους φορείς υλοποίησης του προγράμματος και την κοινωνία των πολιτών, πολλοί από τους οποίους είχαν συναντήσεις με τον ίδιο τον Αμερικανό Πρέσβη. Στους Ελληνοκύπριους φορείς υλοποίησης καταγράφονται οι Αγνή Πετρίδου (Planning Officer, Δήμος Λευκωσίας), Γλαύκος Κωνσταντινίδης (Planning Consultant, Δήμος Λευκωσίας), Μιχάλης Ιερίδης (CYMERA), Ευγένιος Νικολάου και Φειδίας Λουκαΐδης, ενώ από την κοινωνία των πολιτών καταγράφονται μεταξύ άλλων οι Έλενα Περσιάνη (Σύμβουλος της Μονάδας Διαχείρισης του Έργου), Χριστιάνα Κυριαλλή και Γιάννης Λαούρης (Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου), Μαρία Θεοχάρους (Highgate School), Ξένια Κωνσταντίνου (Research Assistant and Youth Promoting Peace Coordinator), Τίνα Αδαμίδου, Μαργαρίτα Μούζα, κ. Θεοφάνους (Chairman, Cyprus Rehabilitation and Counselling Association – δεν αναγράφεται το όνομά του), Μαρία Χατζηπαύλου (Καθηγήτρια Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου), Ντίνος Λογγίδης και Σπύρος Σπύρου.
Πώς λειτουργούσαν τα προγράμματα επιχορήγησης
Σύμφωνα με το κείμενο, τα κονδύλια διατέθηκαν σε διάφορους φορείς και έργα όπως το Nicosia Master Plan του Λέλλου Δημητριάδη, που περιελάμβανε την ανακαίνιση των τειχών της παλιάς πόλης της Λευκωσίας και το έργο αποκατάστασης του αποχετευτικού της Λευκωσίας. Υπεύθυνο να ανακοινώνει τα έργα που αναλάμβαναν οι φορείς υλοποίησης στις ελεύθερες περιοχές ήταν το Γραφείο Προγραμματισμού της ΚΔ μέσω εγκυκλίων. Αυτό με τις εγκυκλίους κρατήστε το γιατί θα επανέλθουμε επί του συγκεκριμένου πιο κάτω. Στη συνέχεια, γινόταν υποβολή προτάσεων από διάφορες υπηρεσίες μέσω του Κυπριακού Ερυθρού Σταυρού, ενώ οι ΜΚΟ μάθαιναν για τα προγράμματα είτε από «στόμα σε στόμα», είτε από διαφημίσεις σε εφημερίδες, είτε ακόμη και απευθείας από προσωπικό της πρεσβείας των ΗΠΑ(!)
Σύμφωνα με την έκθεση, οι λίστες του Προγράμματος περιλάμβαναν τουλάχιστον 150 διαφορετικές ΜΚΟ στις ελεύθερες περιοχές και άλλες 141 ΜΚΟ στα κατεχόμενα, από τις οποίες 51 έλαβαν χρηματοδότηση στις ελεύθερες περιοχές και 26 στα κατεχόμενα, ύψους $6,4εκ. Η έκθεση προχώρησε στην αξιολόγηση ενός δείγματος από τις ΜΚΟ που έλαβαν επιχορηγήσεις και παραθέτει τα πιο κάτω αποτελέσματα τα οποία καταδεικνύουν $401,650 στο Ινστιτούτο Νευρολογίας Κύπρου.
Μόλις έβγαινε μια εξουσιοδότηση για ένα συμβόλαιο, ένας υπάλληλος της Μονάδας Διαχείρισης του Έργου (PMU) αναλάμβανε να διαπραγματευτεί τη σύμβαση με τον δικαιούχο και μετά την επίτευξη συμφωνίας, ο δικαιούχους ξεκινούσε ένα προκαθορισμένο έργο με προσυμφωνημένο χρονοδιάγραμμα δραστηριοτήτων που λειτουργούσε ως βάση για τις πληρωμές. Το πιο κάτω γράφημα παρουσιάζει τις δαπάνες του BDP μεταξύ 1998 και 2003 χωρισμένες σε τρεις κατηγορίες: IA (Implementing Agencies – Φορείς Υλοποίησης), NGOs (ΜΚΟς) και PMU (Project Management Unit – Μονάδα Διαχείρισης Έργου).
Μια σημαντική αλλαγή εμφανίστηκε το 2002 στα πρότυπα των δαπανών, όπου για πρώτη φορά διατέθηκαν χρηματοδοτήσεις για θέματα φύλου και οικονομίας. Περιβαλλοντικά και άλλα έργα λάμβαναν πάνω από $100,000 το καθένα.
Προαγωγή της ειρήνης από τους πολίτες στην Κύπρο:
Το ιστορικό της συνεργασίας και εμπιστοσύνης κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής.
Αυτή η έκθεση επιβεβαιώνει τη συμφωνία μεταξύ UNDP και USAID το 1998 και την ίδρυση του Δικοινοτικού Προγράμματος Ανάπτυξης (BDP), το οποίο παρουσιάζει ως την «πρώτη συντονισμένη προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας για την προσέλκυση και χρηματοδότηση πρωτοβουλιών της κοινωνίας των πολιτών». Η έκθεση αναφέρει ότι το 2005, UNDP και USAID ξεκίνησαν άλλο ένα πρόγραμμα, το «Πρόγραμμα Δράση για Συνεργασία και Εμπιστοσύνη (ACT)», το οποίο για περίοδο 8 ετών, μέχρι και τη δημοσίευση της έκθεσης, μέσω αφοσιωμένων ατόμων και οργανώσεων και από τις δύο κοινότητες κατάφερε να επιφέρει δραματικές αλλαγές στις κοινωνικές συμπεριφορές σε ό,τι αφορά τη συνεργασία των δύο κοινοτήτων. Αναφέρεται ότι «από το 2005 μέχρι το 2008, το πρόγραμμα χρηματοδότησε 120 έργα με τη συμμετοχή 70,000 Κυπρίων σε δικοινοτικές δραστηριότητες, με ταυτόχρονη ανάπτυξη των δεξιοτήτων και γνώσεων 370 οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών».
Γίνεται επίσης λόγος για χρηματοδότηση των ΜΟΕ από το πρόγραμμα ACT, ότι δηλαδή η USAID χρηματοδοτούσε τα ΜΟΕ που είχαν προκύψει από τις συνομιλίες. Αναφέρει ως παράδειγμα τη διοχέτευση χρηματοδότησης από τη USAID και την ΕΕ για το άνοιγμα ενός νέου οδοφράγματος το 2010.
Κατόπιν, προχωρά στην αναφορά διαφόρων προγραμμάτων που ξεκίνησε το UNDP-ACT με εκατομμύρια δολάρια του αμερικανού φορολογούμενου που κατέληξαν στα χέρια ΜΚΟ. Η έκθεση κάνει λόγο για την ανάγκη συνεργασίας των νέων αλλά και για συζητήσεις σε σχολεία, κολέγια, πανεπιστήμια για το μέλλον της Κύπρου. Από την πρώτη έκθεση πιο πάνω είδαμε ότι ο τρόπος με τον οποίο προωθούνταν τα διάφορα δικοινοτικά προγράμματα που χρηματοδοτούνταν από έξωθεν ήταν πολλές φορές μέσω εγκυκλίων του Γραφείου Προγραμματισμού της ΚΔ. Αυτό θυμίζει την πρόσφατη περίπτωση με τις σχολικές εκδρομές στα κατεχόμενα όπου σύμφωνα με τον πρόεδρο των οργανωμένων γονέων Μέσης Εκπαίδευσης Λοΐζο Κωνσταντίνου βγήκε σχετική εγκύκλιος από το Υπουργείο Παιδείας σε ό,τι αφορά μια ΜΚΟ, η οποία «διοργανώνει προγράμματα» και ότι «έχει σταλεί επίσημα υπογεγραμμένη στα σχολεία και τους διευθυντές».
Παρά το γεγονός ότι το Πρόγραμμα ACT ολοκλήρωσε το έργο του το Σεπτέμβριο του 2013, είναι πολύ πιθανό μέσα στην τελευταία δεκαετία να έχουν συμφωνηθεί και να μπήκαν σε εφαρμογή νέα προγράμματα ή πρωτοβουλίες με παρόμοιους στόχους, συνεχίζοντας τη χρηματοδότηση και την επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στην Κύπρο.
Είναι φανερό ότι η USAID και τα προγράμματα που χρηματοδοτούσε στην Κύπρο λειτουργούσαν και λειτουργούν ακόμη ως εργαλεία επιρροής χωρίς ίχνος διαφάνειας.
Ποιος πραγματικά ελέγχει πού πηγαίνουν όλα αυτά τα εκατομμύρια; Πώς κατανέμονται και ποια συμφέροντα εξυπηρετούν; Υπάρχουν επίσης ερωτήματα για το κατά πόσον πολιτικά κόμματα επωφελήθηκαν ή επωφελούνται από αυτά τα κονδύλια, επηρεάζοντας τη δημόσια συζήτηση και διαμορφώνοντας πολιτικές θέσεις μέσω έμμεσων χρηματοδοτήσεων. Όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά.
Πηγή: simerini.sigmalive.com
