Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΑΧΕΛ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΕΡΑΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ
Όσον αφορά τις κινήσεις της Τουρκίας στην περιοχή:
α) Από το 2005, το «έτος της Αφρικής», και με πολιτικό σύνθημα το «Άνοιγμα στην Αφρική», η Τουρκία έχει δημιουργήσει πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς στην Σαχέλ, στο Κέρας και στην Βόρειο Αφρική, μέσω οικονομικής βοήθειας, εμπορίου και στρατιωτικών συνεργασιών, ως μέρος της ατζέντας της για επιρροή σε όλες τις μουσουλμανικές χώρες της διευρυμένης Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.
β) Ταυτόχρονα στο πλαίσιο αύξησης της επιρροής και αποδοχής της προσπαθεί να προσεταιρισθεί θρησκευτικές και πολιτικές ελίτ και να ικανοποιήσει ανάγκες των πληθυσμών, για να γίνει αποδεκτή στα μεγάλα στρώματα των μουσουλμάνων.
γ) Η πολιτική αυτή είχε ως αποτέλεσμα να αποκτήσει καθεστώς παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση και να διοργανώσει την πρώτη Σύνοδο Αφρικής-Τουρκίας στην Κωνσταντινούπολη το 2008. Κατόπιν η Τουρκία εντάχθηκε στην Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης και συμμετείχε ενεργά στην Διακυβερνητική αρχή για την Ανάπτυξη της Αφρικής (IGAD) και στην Οικονομική Κοινότητα Αφρικανικών κρατών (ECOWAS)
δ) To 2014 έγινε η δεύτερη σύνοδος Αφρικής-Τουρκίας στην Ισημερινή Γουϊνέα, όπου η Τουρκία πέτυχε να περάσει ένα κοινό σχεδίο συνεργασίας και ανάπτυξης για την περίοδο 2015 -2019.
ε) Ταυτόχρονα αύξησε τις πρεσβείες της στην Αφρική από 12 το 2005, σε 44 μέχρι τον Ιούνιο του 2021. Υπάρχει δέσμευση της για πρεσβεία σε κάθε χώρα της Αφρικής.
στ) Ταυτόχρονα ο Ερντογάν επισκέφθηκε συνολικά 28 χώρες της Αφρικανικής Ηπείρου, μοναδικό στην Αφρική για ξένο ηγέτη.
ζ) Όσον αφορά το οικονομικό αποτύπωμα των συνεργασιών, η Τουρκία αύξησε τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών με τα αφρικανικά κράτη από 5,4 δις δολ το 2005, σε 26 και πλέον δις δολ. το 2021.
η) Στην Σομαλία, η τουρκική βοήθεια και οι επιχειρήσεις οδήγησαν σε μεγαλύτερη στρατιωτική δέσμευση.
θ) Ιδιαίτερα με τις χώρες της Σαχέλ, η Τουρκία ενισχύει τους δεσμούς της, χτίζοντας τζαμιά και νοσοκομεία, στέλνοντας βοήθεια σε φάρμακα και τρόφιμα και βελτιώνοντας τις εμπορικές σχέσεις, ανοίγοντας εξαγωγικές αγορές.
ι) Ο όγκος του εμπορίου με τις χώρες Σαχέλ αυξήθηκε από 1,,5 δις δολ. το 2005 σε 10,5 δις το 2021. Ειδικότερα με το Μάλι οι εμπορικές συναλλαγές δεκαπλασιάστηκαν (από 5 εκατ. δολ το 2005, σε 60 περίπου εκατ. δολ. το 2021).
ια) Η διείσδυση αυτή της Τουρκίας στη Σαχέλ δεν περιορίστηκε μόνο στο εμπόριο. Ιδιαίτερα με τον Νίγηρα έχει δημιουργήσει μια ιδιαίτερα ισχυρή εταιρική σχέση. Υπόγραψαν μία σειρά οικονομικών αλλά και αμυντικών συμφωνιών, μετά την επίσκεψή του Ερντογάν τον Ιανουάριο του 2013 σε τρεις χώρες της περιοχής (Σενεγάλη, Γκαμπόν και Νίγηρα).
ιβ) Ο Ερντογάν δεσμεύτηκε επίσης να κατασκευάσει έναν δρόμο διπλής λωρίδας μήκους 450 χιλιομέτρων στην Νιαμέι/Νίγηρα και φτηνή αεροπορική σύνδεση με την Κωνσταντινούπολη.
ιγ) Η έναρξη απευθείας πτήσεων της Turkish Airlines από την Κωνσταντινούπολη προς Μπαμάκο, Νιαμέι και Ουαγκαντούγκου, άνοιξε νέους εμπορικούς δρόμους στους επιχειρηματίες των χωρών της Σαχέλ, που είχαν μεγάλα προβλήματα μετακίνησης από τις αυστηρές ευρωπαϊκές πολιτικές για τα σύνορα.
Επίσης η Turkish Airlines έβαλε και απευθείας πτήση από το Μπαμάκο (πρωτεύουσα του Μάλι) στην Τζέντα, για να διευκολύνει τους μουσουλμάνους Αφρικανούς προσκυνητές.
ιδ) Ο πρόεδρος της Νιγηρίας Ισούφου εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για όλα αυτά, επαινώντας την Τουρκία ως «πρότυπο για τον ισλαμικό κόσμο» και ως εκπρόσωπο του «εκσυγχρονιστικού Ισλάμ» και απονέμοντας του την υψηλότερη τιμητική διάκριση του κράτους του Νίγηρα. Επισκέφθηκε μάλιστα την Τουρκία τον Μάρτιο του 2014 και ο πρωθυπουργός Μπρίτζι Ραφίνι τον Ιανουάριο του 2018.
ιε) Η στρατιωτική επέμβαση της Άγκυρας στη Λιβύη ήταν ένας ακόμη λόγος που ώθησε την Τουρκία να ενισχύσει τη σχέση της με τον γειτονικό Νίγηρα.
Στις 20 Ιανουαρίου 2020, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία για την εξερεύνηση ορυκτών στην χώρα και αμυντική συμφωνία.
Το αμυντικό αυτό σύμφωνο που παραμένει μυστικό, εκτιμάται ότι θέτει τις βάσεις για άμεση επιχειρησιακή υποστήριξη από την Τουρκία στον Νίγηρα. Το αμυντικό αυτό σύμφωνο της Τουρκίας με τον Νίγηρα σήμανε συναγερμό στο Παρίσι και το Αμπού Ντάμπι, αφού το είδαν ως ένα πιθανό ορμητήριο για επέκταση της τουρκικής επιρροής και για επεμβάσεις από τον Νότο στην γειτονική Λιβύη.
ιστ) Ο ίδιος ο Ερντογάν, καλλιέργησε στενές σχέσεις με τους Αφρικανούς ηγέτες των χωρών της Σαχέλ (G5), προώθώντας ένα περιφερειακό σχέδιο ανάπτυξης, βοήθησε τις τουρκικές εταιρείες να αποκτήσουν πρόσβαση σε νέες αγορές και χρηματοδότησε έργα που προβάλλουν την Τουρκία ως θεματοφύλακα του ισλαμικού πολιτισμού στις χώρες αυτές.
ιζ) Μέχρι τώρα οι προσπάθειες διεισδύσεις της Τουρκίας στο Σαχέλ βασίσθηκαν κυρίως στην προβολή ήπιας ισχύος.
Όμως οι Τούρκοι αξιωματούχοι λένε ότι θεωρούν τη προβολή στρατιωτικής ισχύος (με βάσεις, αμυντικές συμφωνίες και χρηματοδότηση για ανάπτυξη κοινών στρατιωτικών δυνατοτήτων με τις χώρες της Σαχέλ) απαραίτητη για την προστασία των επενδύσεών τους.
ιη) Ταυτόχρονα εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι η Γαλλία και η Ευρώπη έχουν αφήσει αποικιακές μνήμες στην περιοχή της Σαχέλ ενώ η Τουρκία όχι.
Στις προσπάθειές της να διευρύνει την επιρροή της στην Αφρική η Άγκυρα αντιπαλεύεται όχι μόνο την Γαλλία και την ΕΕ αλλά και τα αραβικά κράτη που ανησύχησαν από την διευρυνόμενη αυτήν παρουσία της Τουρκίας. Η εμφύλια διαμάχη στην Λιβύη, μετέφερε τον ανταγωνισμό μεταξύ της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) από τη μία πλευρά, και της Τουρκίας και του Κατάρ, από την άλλη, σε περιοχές επιρρεπείς σε συγκρούσεις, γειτονικά της Λιβύης όπως στην περιοχή Σαχέλ όπου η κατάσταση επιδεινώνεται.
ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΣΑΧΕΛ
Όσον αφορά την διευρυνόμενη αστάθεια στην περιοχή, οι στρατιωτικές δράσεις της Γαλλίας και της ΕΕ δεν έχουν φανεί καθοριστικά αποτελεσματικές.
α) Οι επιθέσεις, οι δολοφονίες, οι σφαγές και η μαχητικότητα των τζιχαντιστών έχουν αυξηθεί, ενθαρρυμένοι από την αποτυχία των ΗΠΑ και του δυτικού κόσμου στο Αφγανιστάν.
β) Η λαϊκή απογοήτευση προς τις κυβερνήσεις των χωρών της Σαχέλ αυξάνεται, αφού θεωρούνται ανίσχυρες να αντιμετωπίσουν και να καταστείλουν τη βία και να προστατεύσουν τους πολίτες αυξάνονται.
γ) Οι επιθέσεις των τζιχαντιστών έχουν πενταπλασιαστεί από το 2016 και οι συγκρούσεις μεταξύ των συνόρων έχουν αυξηθεί. Τα τρία κεντρικά κράτη του Σαχέλ – το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο και ο Νίγηρας – αγωνίζονται να κρατήσουν τον εδαφικό έλεγχο και να επιβάλλουν κυριαρχία σε περιοχές που αμφισβητούνται από μαχητές.
δ) Εν τω μεταξύ, οι τζιχαντιστές εδραιώνονται σε περιοχές που ελέγχουν, ενισχύουν τις αγροτικές εξεγέρσεις, τρομοκρατούν είτε αξιοποιούν τις τοπικές δυσαρέσκειες για να στρατολογήσουν μαχητές και για να ενισχύσουν την δριμύτητα και να επεκτείνουν τις επιχειρήσεις τους. Η απογοήτευση από την αδυναμία να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι τρομοκράτες και από την ανασφάλεια που κυριαρχεί σε πολλές περιοχές, έχει προκαλέσει αντιγαλλικό συναίσθημα στις πρωτεύουσες του Σαχέλ.
Η Τουρκία προσπαθεί να το εκμεταλλευθεί αυτό κατηγορώντας την Γαλλία ως αποικιοκρατική δύναμη που θέλει να εκμεταλλευθεί τις πρώην αποικίες της, και παρουσιάζεται αυτή, μία μουσουλμανική χώρα, ως εναλλακτικός και αξιόπιστος εταίρος για την ασφάλεια της περιοχής.
Τον Νοέμβριο του 2020, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κατηγόρησε την Τουρκία ότι υπονομεύει τους δεσμούς της Γαλλίας στη Δυτική και Υποσαχάρια Αφρική παίζοντας με την «μετα-αποικιακή δυσαρέσκεια».
ΑΛΛΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΣΤΗΝ ΣΑΧΕΛ ΚΑΙ ΣΤΟ ΚΕΡΑΣ
Οι αντίπαλοι της Τουρκίας συχνά αποδίδουν την αυξανόμενη παρουσία της στις μουσουλμανικές αφρικανικές χώρες, (κυρίως Σαχέλ, Λιβύη, Σομαλία και Σουδάν), στην επιδίωξή της να ηγηθεί στον Μουσουλμανικό κόσμο – ιδίως του στόχου της ενίσχυσης των προοπτικών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ή άλλων ισλαμιστών – ή της επιθυμίας αύξησης του γεωπολιτικού της βάρους.
Αυτή η αντίληψη είναι αρκετά ακριβής:
α) Η εκτεταμένη υποστήριξη της Άγκυρας στους Σομαλούς που αντιμετώπιζαν καταστροφικό λιμό το 2011, απέφερε στην Τουρκία επιρροή και αποδοχής της στον Μουσουλμανικό κόσμο της περιοχής. Στη συνέχεια χρησιμοποίησε αυτήν την επιρροή και αποδοχή για να ενισχύσει τα συμφέροντα της ενισχύοντας και τοπικές συμμαχίες με την Μουσουλμανική Αδελφότητα.
β) Το 2017, η Άγκυρα άνοιξε μια στρατιωτική βάση στο Μογκαντίσου, τη μεγαλύτερη εκτός της Τουρκίας, ως βάση στρατιωτικής εκπαίδευσης. Έχει επίσης εγκαταστήσει σταθερή βάση και στο λιμάνι του Μογκαντίσου, που την θεωρεί κρίσιμη για τη στρατηγική προβολής στρατιωτικής ισχύος σε βασικούς θαλάσσιους κόμβους της Ερυθράς Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού.
Η στρατηγική αυτή θέση της στρατιωτικής βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό ανησυχεί φυσικά τα αραβικά κράτη για τα πραγματικά κίνητρα της Τουρκίας.
Η Αίγυπτος και η Τουρκία ανταγωνίζονται για επιρροή στο Σαχέλ, και το Κάιρο έχει επίσης λάβει μέτρα για την ενίσχυση της συνεργασίας του με τον Νίγηρα.
Τον Μάρτιο του 2020, ο στρατηγός Καμέλ, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Πληροφοριών της Αιγύπτου, επισκέφθηκε τον Νίγηρα για να αποτρέψει την πιθανή κατασκευή στρατιωτικής βάσης από τη Τουρκία στη χώρα και στην συνέχεια ο Υπουργός εξωτερικών της Αιγύπτου, για να διερευνήσει δυνατότητες ευρύτερης συνεργασίας με τον Νίγηρα.
Παρά τις διαβουλεύσεις αυτές, η σχέση Αιγύπτου-Νίγηρα δεν έχει το οικονομικό βάθος για να αντικαταστήσει τη συνεργασία Τουρκίας-Νίγηρα.
Τα ΗΑΕ είναι καλύτερα εξοπλισμένα από την Αίγυπτο για να ανταγωνιστούν την Τουρκία για επιρροή στον Νίγηρα. Από το 2014, τα ΗΑΕ έχουν επενδύσει στην δημιουργία υποδομών στον Νίγηρα, ως μέρος εκσυγχρονισμού των υποδομών της περιοχής Σαχέλ, αξίας 19 δισεκατομμυρίων δολαρίων και βοήθησαν τη χώρα να κατασκευάσει ένα θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο.
Τα ΗΑΕ παρείχαν επίσης ιατρική βοήθεια που σχετίζεται με τον COVID-19 στον Νίγηρα τον Μάιο του 2020.
Για να δείξει την αλληλεγγύη του προς τα ΗΑΕ, ο Νίγηρας απέσυρε τον πρεσβευτή του από το Κατάρ τον Ιούνιο του 2017 για τους ισχυρισμούς ότι η Ντόχα χρηματοδότησε ισλαμιστές μαχητές και συνεργάστηκε με το Ιράν.
Τον Ιούνιο του 2019, τα ΗΑΕ ζήτησαν από τον Νίγηρα να δημιουργήσουν μια βάση που θα υποστήριζε τον αρχηγό του Εθνικού Στρατού της Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ, πλην όμως δεν προχώρησε η υλοποίηση του αιτήματος, αν και τα ΗΑΕ έχουν τους πόρους να διαθέσουν, υπερτερώντας της Τουρκίας στην ενάσκηση ουσιαστικής μόχλευσης στην εξωτερική πολιτική του Νίγηρα.
Τα ΗΑΕ τον Αύγουστο του 2020 προειδοποίησαν επίσης ότι η Άγκυρα εξοπλίζει μαχητές στο Σαχέλ και τη Δυτική Αφρική για να καταλάβουν τον έλεγχο των φυσικών πόρων και να διαδώσουν το πολιτικό Ισλάμ.
Τον ίδιο μήνα, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου συναντήθηκε με τους ηγέτες του πραξικοπήματος της 18ης Αυγούστου στο Μάλι, επιβεβαιώνοντας έμμεσα ότι η Τουρκία είχε εμπλακεί στο πραξικόπημα.
Στις αρχές του 2021, μετά από μήνες εντάσεων μεταξύ Τουρκίας και Γαλλίας στη Λιβύη και την ανατολική Μεσόγειο, οι Γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών θεωρούσαν ότι οι τζιχαντιστές που έχουν αναπτυχθεί από την Τουρκία στην περιοχή της Λιβύης, μπορεί να βρίσκονται πίσω από μια αύξηση των επιθέσεων αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών σε Γάλλους στρατιώτες στο Μάλι.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Η Τουρκική προσπάθεια διείσδυσης στην περιοχή Σαχέλ θέτει ένα ακόμη πεδίο ανταγωνισμού με την Ελληνογαλλική συμφωνία, στην περίπτωση που αναπτυχθούν στην περιοχή Ελληνικές Ειδικές δυνάμεις όπως έχουμε δεσμευθεί στο πλαίσιο της συμφωνίας αυτής είτε στο πλαίσιο των δυνάμεων της ΕΕ που ήδη δρουν εκεί. Η περιοχή κυριολεκτικά βράζει και είναι πεδίο διευρυνόμενης αντιπαράθεσης με τους τζιχαντιστές αλλά και μεταξύ συμφερόντων πολλών χωρών στην περιοχή
Κατόπιν όλων αυτών ενισχύεται η πρόταση που έχουμε κάνει στην προηγούμενη ανάρτηση ως «κοινωνία αξιών», ώστε η ανάπτυξη οιωνδήποτε δυνάμεων σε πεδία στρατιωτικών επιχειρήσεων εκτός της χώρας στην περιοχή Σαχέλ, να μην γίνει αυτόματα, αλλά να αποκτήσει νομιμότητα και σαφήνεια στην αποστολή τους, μετά από εξέταση και έγκριση από την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών του Κοινοβουλίου.
