Το ναυάγιο στην Ουάσιγκτον 2025 και μια συγκυρία το 1964…
Γράφει η Φανούλα Αργυρού*
«Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας»
Το ναυάγιο στη συνάντηση Τράμπ/Ζελένσκι 28.2.2025 φέρνει στο νου μια παρόμοια κατάσταση, με κάποια διαφορά στους παίχτες, σε σχέση με την Κύπρο.
Οι ανένδοτοι Βρετανοί και οι διστακτικοί Αμερικανοί
Αμέσως μετά τις τουρκικές επιθέσεις τον Δεκέμβριο του 1963 οι Βρετανοί ζήτησαν από τους Αμερικανούς να αναμειχθούν στο Kυπριακό αλλά αυτοί αρνήθηκαν σε ότι θεωρούσαν ως ένα βρετανικό θέμα. O Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών George Ball δεν μπορούσε να ήταν πιο σαφής όταν στα απομνημονεύματα του έγραψε: « Η Κύπρος ήταν απλά ένα ακόμα βήμα στην οδυνηρή διάλυση της βρετανικής αυτοκρατορίας… Δεν με εξέπληξε που στις 25/1/1964, ο Βρετανός πρέσβης Sir Ormsby Gore ήλθε να μου πει ότι η Βρετανία δεν μπορούσε πια να διατηρήσει την ειρήνη μόνη και πως έπρεπε να ιδρυθεί στην Κύπρο μια διεθνής δύναμη το συντομότερο δυνατόν. Μια τέτοια δύναμη, επέμενε ο πρέσβης, μπορούσε να ήταν «ευρείας βάσης» αλλά περιορισμένης συμμετοχής από χώρες του ΝΑΤΟ. Οι Βρετανοί χρειαζόντουσαν, πιο πολύ, την διπλωματική μας υποστήριξη και ένα τμήμα στρατού με όλα τα εφόδια και αεροπορική διευκόλυνση για την διεθνή δύναμη.
Η μυστική συμφωνία ημερ. 30 Ιανουαρίου 1964
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήθελαν να αναμειχθούν: ήδη είχαμε υπέρ αρκετά στο δικό μας πιάτο. Με στεναχωρούσε αφάνταστα η δική μας βαθιά ανάμειξη στο Βιετνάμ… ΄Ομως οι Βρετανοί ήταν ανένδοτοι…»
Στις 24.1.1964 ο τότε Υπ. Εξωτερικών David Dean Rusk είπε στους Βρετανούς ότι η παράκλησή τους καταρχήν έπρεπε να ερχόταν από την κυπριακή κυβέρνηση και τις τρείς εγγυήτριες δυνάμεις. Η σύνθεση τέτοιας δύναμης έπρεπε πρώτα να συζητηθεί στο ΝΑΤΟ. Η αμερικανική κυβέρνηση προτιμούσε η λειτουργία της ειρηνευτικής δύναμης να παρέμενε στο νησί στα βρετανικά χέρια. Από την άλλη έβλεπε δυσκολίες στη δέσμευση αμερικανικών στρατευμάτων γιατί απευθείας σύγκρουση μεταξύ των αμερικανικών στρατευμάτων και των Τούρκων στη Κύπρο μπορούσε να έβαζε σε κίνδυνο τις 17, 000 αμερικανικών στρατευμάτων στην Τουρκία.
Ο Duncan Sandys – Υπουργός Αποικιών και Κοινοπολιτειακών Σχέσεων 13/7/1962 – 16/101964. Γαμβρός του Winston Churchill μέχρι το 1960 όταν χώρισε από την Diana Churchill. Πέθανε το Νοέμβριο του 1987.
O Ball συζήτησε το θέμα με τον Υπ. Άμυνας Robert McNamara, και τον Πρόεδρο Lindon Johnson. Μετά από διστακτικότητα ο Πρόεδρος του ανέθεσε να βρει λύση. Ο Ball, προτού δεσμευθούν σε μια συμμαχική δύναμη είπε έπρεπε να επέμεναν σε προϋποθέσεις.
«Η διάρκεια της δύναμης να περιοριζόταν στους 3 μήνες, Τούρκοι και Έλληνες να μην χρησιμοποιούσαν τα μονομερή τους επεμβατικά δικαιώματα για 3 μήνες, να διοριζόταν μεσολαβητής όχι από τις εγγυήτριες αλλά από ευρωπαϊκή χώρα του ΝΑΤΟ, αμερικανική στρατιωτική συμμετοχή δεν θα ξεπερνούσε τους 1200 άνδρες με τους Βρετανούς να βάζουν 4,000 άνδρες και το υπόλοιπο ποσοστό για μια δύναμη 10,000 ανδρών να συμπληρωνόταν από άλλες ευρωπαϊκές χώρες».
Εν τω μεταξύ ο Αμερικανός πρέσβης στο Λονδίνο David Bruce τους διαβεβαίωνε ότι δεν είχαν άλλη εκλογή από την εμπλοκή αλλιώς οι Τούρκοι θα εισέβαλαν…
Λόγω της διστακτικότητας των Αμερικανών ο Στρατηγός Baker των Βρετανικών Επιτελείων Στρατού και ο Sir Arthur Snelling του Γραφείου Κοινοπολιτειακών Σχέσεων έτρεξαν στην Ουάσιγκτον μεταξύ 27 – 29/1/1964 για να τους … πείσουν.
Ο Αμερικανός Στρατηγός Taylor ήθελε το Ηνωμένο Βασίλειο να είναι το εκτελεστικό όργανο τέτοιας δύναμης, να διατηρεί τον έλεγχο όλων των επιχειρήσεων…
Λόγω του δισταγμού των οι Αμερικανοί ετοίμασαν και έγγραφο ημερ. 30.1.1964 με τις προϋποθέσεις τους με τίτλο «ΑΜΕΡΙΚΑΝΟ/ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ» με τη «Σημείωση: Συμφωνήθηκε όπως αυτό το έγγραφο παραμείνει ΑΠΟΡΡΗΤΟ μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και Ηνωμένου Βασιλείου».
Οι Αμερικανοί ήθελαν επίσης η δύναμη να συγκροτείτο μεν από χώρες του ΝΑΤΟ όμως η δημιουργία και η επιχείρηση να μην ήταν υπό τον έλεγχο του ΝΑΤΟ…. με τη σύμφωνη γνώμη των τριών εγγυητριών δυνάμεων, του Αρχιεπισκόπου Μακάριου και Δρ. Kuchuk και να λειτουργούσε κάτω από βρετανική διοίκηση…
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απέρριψε την πρόταση George Ball η οποία πλασαρίστηκε πλατιά ως αμερικανο-Νατοϊκή (!) αποκρύβοντας την αλήθεια. Μας την φανέρωσαν τα επίσημα έγγραφα αμερικανικά και βρετανικά. ‘Ηταν αποκλειστικά βρετανική πρόταση. Με αποτέλεσμα της αποτυχίας, στις 4 Μαρτίου το Συμβούλιο Ασφαλείας, με αμερικανική και βρετανική βοήθεια αναγκαστικά, έγκρινε την δημιουργία μιας ειρηνευτικής δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. Δηλαδή η Βρετανία κατέληξε στην δεύτερη της επιλογή που καταρχήν ήθελε να αποφύγει.
Ο Sandys διέρρευσε την πρόταση!
George Ball – Πέθανε το 1994.
Ο George Ball στα απομνημονεύματα του σημείωσε και τούτο: «Στην αμηχανία τους να μας δεσμεύσουν, οι Βρετανοί διέρρευσαν τις τρεις προϋποθέσεις μας στον Τύπο πρόωρα, και είχα να αντιμετωπίσω ένα έξαλλο πρόεδρο (Lyndon Johnson). Επιπλέον, ενοχλήθηκα που ο Sandys, δίχως να μου το πει, στις 3 Φεβρουαρίου ενημέρωσε τον Κύπριο Υπουργό Σπύρο Κυπριανού που βρισκόταν στο Λονδίνο για την διάσκεψη για το Kυπριακό, για την αγγλο-αμερικανική μας πρόταση για μια δύναμη του ΝΑΤΟ. ΄Οταν ο Κυπριανού ανέφερε την πρόταση στην Λευκωσία, ο Μακάριος την απέρριψε αμέσως. Αν ήταν να δουλέψουμε μαζί με τους Βρετανούς, οι ενέργειες έπρεπε να συντονίζονται προσεκτικά δίχως πρόωρες αποκαλύψεις του σκεπτικού μας…»
1982 excerpt from Ball’s memoir, The Past Has Another Pattern. https://archive.org/details/BallGeorgeThePastHasAnotherPatternMemoirs
Κατά την άποψη της συγγραφέως , ο Sandys δεν διέρρευσε την πρόταση «στην αμηχανία του να δεσμεύσει τους Αμερικανούς». Αντιθέτως, το έκανε, αφού έμαθαν για τις προϋποθέσεις των Αμερικανών που δεν τους άρεσαν και γνωρίζοντας ότι η κυβέρνηση Αρχιεπισκόπου Μακαρίου θα την απέρριπτε, μιας και είχε την «Αμερικανό/Νατοϊκή» σφραγίδα, λόγω της αριστερής και σοβιετικής επιρροής στο νησί. Πέταξε ο Βρετανός την ρετσινιά στους Αμερικανούς που διατηρήθηκε για δεκαετίες! Ότι …οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ θα μας πλάκωναν με 10,000 νατοϊκά στρατεύματα!
«Φιλελεύθερος» 12/2/1964: « Ο επανελθών κ. Σπ. Κυπριανού υπογράμμισε ότι πρέπει να μας δοθεί πλήρης ανεξαρτησία – Αγνοήθηκε πλέον το ζήτημα αποστολής δυνάμεων του ΝΑΤΟ»… Ο δε Τούρκος πρωθυπουργός Ismet Inonu είπε στο George Ball ότι η καλύτερη λύση είναι η δημιουργία ομοσπονδίας…
(Πλήρες κεφάλαιο στο βιβλίο Φ.Α «Διζωνική vs Δημοκρατία 1955-2019»).
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
ΠΗΓΗ: ΣΗΜΕΡΙΝΗ 9/3/2025 onisilos.gr
